🕊️ TIẾNG RU VỖ VỀ HÔM NAY, CHỞ CHE CHO NGÀY MAI QUA “LỜI RU TRÊN MẶT ĐẤT” CỦA XUÂN QUỲNH
“Rào rào tiếng những bầy ong
Chuyên cần là tiếng cái tằm nhả tơ
Mẹ còn đang bận đưa ru
Cái hoa bận đỏ cái hồ bận xanh
Hạt cây đang bận nảy mầm
Con quay quay có một mình ngoài kia
Ngủ đi con hãy ngủ đi
À ơi… cái ngủ đang về cùng con
Từ trong lá cỏ tươi non
Vượt lên mặt đất vẫn còn mảnh bom
Từ ngôi nhà mới vừa làm
Nghe trong cái ngủ nồng nàn mùi vôi
Ngủ đi qua suối qua đồi
Qua trong lòng đất, những lời ru, qua…
Đây dòng sữa trắng như ngà
Dẫu thôi hạt sạn, dẫu xa cửa hầm
Vẫn còn bùn lấm đôi chân
Tuy nguồn nước đã trong ngần lời ru
À ơi… ngọn lửa ngày xưa
Mẹ nuôi dưới đất bây giờ về đâu?
Nhìn lên rực rỡ trên đầu
Lửa hôm qua đã trong màu cờ bay
Đất chung sống với ban ngày
Người chung sống với hàng cây người trồng
Lại thương con dế dưới hầm
Những năm bom đạn sống cùng lời ru
Đã tan những đám mây mù
Ông trăng tròn giữa đêm thu mát lành
Cái nôi thôi mắc cửa hầm
Trắng tinh cái tã, xanh trong bầu trời
“Ba tháng lẫy, bẩy tháng ngồi”
Con đường xa tắp đất thời mênh mông
Gió lên từ những khu rừng
Mùi hương thơm tự trong lòng của hoa
Bốn phương đâu cũng quê nhà
Như con tàu với những ga dọc đường
Đất qua rồi những đau thương
Có chăng lời hát vẫn còn mà thôi
À ơi… con ngủ… à ơi… “
(Nhà thơ Xuân Quỳnh)
🕊️ Nhà phê bình Belinsky từng cho rằng: “Thơ ca là tiếng nói đầu tiên, chân thật và cảm động nhất của trái tim con người.” Quả thật, thi ca không chỉ là nghệ thuật của ngôn từ, mà còn là nơi người nghệ sĩ gửi gắm bao khát vọng, tình cảm sâu kín nhất của đời mình. Trong dòng chảy thơ ca Việt Nam sau 1975, Xuân Quỳnh đã đem đến một tiếng thơ giàu nữ tính, dịu dàng mà thấm đẫm hơi thở cuộc sống. Bài thơ “Lời ru trên mặt đất” không chỉ là khúc hát ru của người mẹ dành cho con, mà còn là bản trường ca chan chứa tình yêu thương, thấm đẫm niềm tin của cả dân tộc sau chiến tranh.
🕊️ Xuân Quỳnh (1942 – 1988) là một trong những nữ thi sĩ tiêu biểu nhất của nền thơ ca Việt Nam hiện đại. Thơ bà hồn hậu, đằm thắm, giàu nữ tính, luôn tha thiết với tình yêu, mái ấm và tuổi thơ. Đằng sau những vần thơ dịu dàng ấy là một trái tim luôn trăn trở về thân phận con người và vận mệnh đất nước. Bài thơ “Lời ru trên mặt đất” được sáng tác sau ngày đất nước thống nhất, khi chiến tranh đã lùi xa nhưng dư âm vẫn còn in hằn. Đây là một sáng tác tiêu biểu cho phong cách Xuân Quỳnh: vừa thiết tha, gần gũi, vừa mang chiều sâu tư tưởng, phản ánh sự giao thoa giữa nỗi niềm cá nhân và khát vọng chung của cả dân tộc.
🕊️ Bài thơ mở ra bằng những thanh âm rất đỗi đời thường:
“Rào rào tiếng những bầy ong
Chuyên cần là tiếng cái tằm nhả tơ”
Âm thanh của thiên nhiên, của lao động vang lên như nhịp điệu của sự sống bất tận. Đó là bức tranh của một đời sống giản dị nhưng ấm áp, nơi con người và thiên nhiên hòa chung vào một dòng chảy lớn lao. Trong khung cảnh ấy, hình ảnh người mẹ hiện lên thật bình dị:
“Mẹ còn đang bận đưa ru
Cái hoa bận đỏ cái hồ bận xanh
Hạt cây đang bận nảy mầm
Con quay quay có một mình ngoài kia”
Chỉ một chữ “bận” lặp đi lặp lại đã vẽ ra một nhịp sống hối hả, rộn ràng, nơi muôn vật đều đang gấp gáp dâng hiến cho đời. Trong nhịp sống ấy, người mẹ cũng “bận” – nhưng là bận đưa con vào giấc ngủ, bận trao truyền cho con niềm tin yêu cuộc đời. Lời ru hòa cùng tiếng ong, tiếng tằm, với màu sắc của hoa, của hồ, với nhịp nảy mầm của hạt cây, để trở thành khúc hát của sự sống. Điệp khúc “à ơi” ngân nga như nhịp tim của mẹ, vừa dịu dàng vừa nâng đỡ, ru con mà cũng ru cả mặt đất đang hồi sinh.
🕊️ Tuy nhiên, trong lời ru êm ái ấy vẫn còn văng vẳng dư âm chiến tranh:
“Từ trong lá cỏ tươi non
Vượt lên mặt đất vẫn còn mảnh bom”
Chiến tranh đã qua nhưng dấu tích của nó vẫn còn in hằn trên mặt đất. Hình ảnh “mảnh bom”, “cái nôi thôi mắc cửa hầm”, “đôi chân bùn lấm” gợi nhớ một thời khói lửa, gian khổ và mất mát. Thậm chí, kỷ niệm ấy hiện về trong câu hỏi đầy day dứt:
“À ơi… ngọn lửa ngày xưa
Mẹ nuôi dưới đất bây giờ về đâu?”
Ngọn lửa ngày xưa – ngọn lửa của chiến tranh, của hầm hào – đã đi vào quá khứ, nhưng nỗi ám ảnh vẫn còn vương vấn trong lời ru. Ấy thế mà giọng thơ của Xuân Quỳnh không hề u tối. Ngay sau ký ức đau thương ấy, bà mở ra một gam màu khác, rực rỡ và tràn đầy hy vọng:
“Nhìn lên rực rỡ trên đầu
Lửa hôm qua đã trong màu cờ bay”
Cùng một ngọn lửa nhưng ý nghĩa đã khác: từ lửa chiến tranh biến thành lửa chiến thắng, lửa trong màu cờ Tổ quốc. Quá khứ đau thương được hóa giải bằng niềm tin vào hiện tại, bằng ánh sáng tự do của hòa bình. Chính sự đối sánh quá khứ – hiện tại ấy đã khắc họa rõ bước chuyển mình mạnh mẽ của đất nước: từ đêm tối bom đạn đến ban mai rạng ngời của độc lập.
🕊️ Và rồi, khi chiến tranh đã lùi xa, lời ru đưa ta về với một khung cảnh khác: bình yên, trong trẻo, chan chứa hạnh phúc.
“Ông trăng tròn giữa đêm thu mát lành
Trắng tinh cái tã, xanh trong bầu trời”
Đứa trẻ giờ đây được lớn lên trong vòng tay mẹ, trong ánh trăng dịu hiền, trong bầu trời xanh thẳm. Những hình ảnh “cái tã trắng tinh”, “bầu trời xanh” gợi một tuổi thơ ngập tràn thanh khiết, không còn ám ảnh bởi khói bom, hầm hố. Đó là niềm tin và khát vọng của người mẹ: con trẻ sẽ được hưởng trọn vẹn niềm hạnh phúc giản đơn nhưng lớn lao – hạnh phúc của hòa bình. Và khúc hát ru cũng trở thành lời khẳng định chan chứa niềm tin:
“Đất qua rồi những đau thương
Có chăng lời hát vẫn còn mà thôi”
Câu thơ giản dị mà lắng sâu, như một sự tổng kết nhẹ nhàng nhưng đầy sức nặng. Quá khứ đau thương đã qua, điều còn lại chính là tình thương, là lời hát ru nuôi dưỡng tâm hồn. Tiếng ru vì thế vừa là khúc hát của riêng người mẹ, vừa là khúc hát của dân tộc gửi đến thế hệ mai sau.
🕊️ Về nghệ thuật, “Lời ru trên mặt đất” mang đậm phong cách Xuân Quỳnh. Thể thơ tự do, giàu nhạc tính, được vận dụng linh hoạt, đặc biệt với điệp khúc “à ơi” tạo cảm giác ngân nga, da diết như những câu hát ru truyền thống. Hình ảnh thơ vừa cụ thể, gần gũi (ong, tằm, hoa, hồ, tã trắng) vừa giàu tính biểu tượng (mảnh bom, ngọn lửa, lá cờ, vầng trăng), giúp bài thơ vừa mang hơi thở của đời sống, vừa nâng tầm ý nghĩa khái quát. Giọng thơ dịu dàng, nữ tính, tha thiết nhưng vẫn chan chứa chất sử thi, bởi lời ru của mẹ còn là tiếng lòng của cả dân tộc.
🕊️ Có thể nói, “Lời ru trên mặt đất” đã minh chứng một nhận định nổi tiếng: “Thơ ca là nghệ thuật của hi vọng.” Bởi ở đây, Xuân Quỳnh đã gửi gắm không chỉ nỗi lòng của một người mẹ, mà còn là khát vọng sống, niềm tin và tình yêu dành cho đất nước. Từ những vết thương chiến tranh, lời ru cất lên như một dòng suối trong trẻo, tưới mát tâm hồn và bồi đắp cho tương lai. Chính ở sự hòa quyện giữa cái riêng và cái chung, giữa tình mẫu tử và tình dân tộc, bài thơ khẳng định sức sống lâu bền của thơ ca – thứ tiếng nói không bao giờ tắt trong hành trình của con người đi tìm hòa bình và hạnh phúc.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/