Văn chương hiện thực phê phán luôn là chiếc gương phản chiếu chân thực và cay đắng những góc khuất của xã hội, nơi những giá trị đạo đức bị đảo lộn, con người bị cuốn vào vòng xoáy danh lợi và giả dối. Trong nền văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX, Vũ Trọng Phụng nổi bật như một bậc thầy châm biếm với cái nhìn sắc lạnh và giọng văn đậm chất trào phúng. Tác phẩm “Số đỏ” của ông, đặc biệt là đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia”, không chỉ phơi bày bộ mặt trơ trẽn của xã hội thượng lưu thành thị mà còn mang đến những bài học nhân sinh sâu sắc về sự tha hóa và bi kịch của con người khi chạy theo đồng tiền và hư danh. Hãy cùng cô Diệu Thu khám phá tác phẩm nhé.
Vũ Trọng Phụng, bậc thầy trào phúng của văn học Việt Nam hiện thực phê phán, đã để lại dấu ấn sâu sắc với tiểu thuyết “Số đỏ”, một tác phẩm kinh điển mang sức mạnh lật tẩy những thói hư tật xấu trong xã hội thực dân nửa phong kiến. Đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” là một trong những lát cắt hiện thực sinh động và trào phúng bậc nhất của tiểu thuyết này, nơi Vũ Trọng Phụng phơi bày tận cùng sự lố lăng, giả tạo và đồi bại của giai cấp thượng lưu thành thị lúc bấy giờ. Từ tiêu đề đầy nghịch lý cho đến những chi tiết châm biếm sắc sảo, tác phẩm không chỉ là một bản cáo trạng mạnh mẽ mà còn là kiệt tác nghệ thuật về ngôn từ và hình tượng.
Ngay từ nhan đề “Hạnh phúc của một tang gia”, Vũ Trọng Phụng đã khơi gợi một sự đối lập đầy mỉa mai. Tang gia vốn là nơi diễn ra nỗi buồn thương vì mất mát, nhưng trong gia đình cụ cố Hồng, cái chết của cụ cố tổ lại trở thành lý do cho một niềm vui sướng tột cùng. Sự ra đi của người quá cố không phải là mất mát đau thương mà lại là cơ hội để những toan tính vật chất và danh vọng trỗi dậy. Chính nghịch lý này đã trở thành mạch nguồn cho toàn bộ nghệ thuật trào phúng của đoạn trích, nơi niềm vui cá nhân của từng nhân vật đối nghịch hoàn toàn với những chuẩn mực đạo đức truyền thống.
Tác phẩm mở đầu bằng khung cảnh tang gia nhưng lại được bao trùm bởi bầu không khí náo nhiệt, hân hoan. Cụ cố tổ qua đời là “niềm hạnh phúc” của con cháu trong gia đình. Cụ cố Hồng, người con trưởng, chẳng những không đau lòng mà còn vui sướng vì có dịp thực hiện “giấc mộng điên rồ” của mình: được “ngất lên vì sung sướng” khi chứng kiến đám tang tổ chức rình rang, phô trương để thiên hạ lác mắt. Bà Văn Minh, vợ ông Văn Minh, lại hớn hở vì được dịp quảng bá những kiểu trang phục Âu hóa. Cô Tuyết, một “giai nhân tuyệt sắc”, buồn rầu giả vờ, nhưng thực chất vui mừng vì có cơ hội phô bày bộ đồ tang “ngây thơ” để chứng minh rằng mình vẫn còn “chút trinh tiết”. Đến cả ông Phán mọc sừng, nhân vật được cười nhạo vì bị vợ ngoại tình, cũng khoái chí vì sắp được chia phần lớn gia tài. Từng nhân vật được khắc họa qua những chi tiết miêu tả hành động và suy nghĩ đầy châm biếm, khiến bức tranh hiện thực trở thành một màn hài kịch lố bịch, nơi con người chỉ biết đến danh lợi mà quên đi đạo lý.
Vũ Trọng Phụng đã dùng nghệ thuật trào phúng để biến tang lễ — nơi lẽ ra phải là chốn thiêng liêng và trang nghiêm — thành một buổi “triển lãm” thời trang và địa vị xã hội. Từ những câu chữ miêu tả “những cái mũ, những dải áo thụng, những câu đối” cho đến những hình ảnh các bà, các cô “quý phái” giả tạo, tất cả đều bị ông bóc trần bằng giọng văn châm biếm đầy giễu cợt. Những người tham gia đám tang không phải để bày tỏ lòng thành kính với người đã khuất, mà để khoe mẽ, phô trương sự giàu sang và vị thế của mình. Đám tang ấy không phải là nghi thức tưởng nhớ người chết mà là một buổi trình diễn phô trương, nơi cái giả dối được tôn vinh, còn tình người thì bị chôn vùi dưới lớp mặt nạ đạo đức.
Nổi bật giữa bức tranh hỗn loạn ấy là hình tượng Xuân Tóc Đỏ — nhân vật tiêu biểu cho bi kịch của một xã hội đảo điên, nơi giá trị bị lật ngược và kẻ vô đạo trở thành “anh hùng”. Xuân là một tên bịp bợm, một kẻ thất học chuyên sống nhờ vào sự ngu dốt và háo danh của người khác. Thế nhưng, chính hắn lại được coi là “ân nhân” của gia đình cụ cố Hồng vì đã “mang lại phúc” bằng cách… vô tình khiến cụ cố tổ chết. Sự hiện diện của Xuân trong đám tang vừa gây cười vừa khiến người đọc phải rùng mình trước sự vô nghĩa lý và thảm hại của một xã hội mà danh vọng có thể được xây dựng từ dối trá và ngu muội.
Một trong những thành công lớn nhất của đoạn trích là khả năng kết hợp giữa giọng văn trào phúng cay độc và nghệ thuật miêu tả sống động. Mỗi câu văn, mỗi hình ảnh đều được nhà văn chọn lọc và khéo léo đặt vào những tình huống oái oăm, tạo nên những cú “chí tử” vào mặt nạ đạo đức giả của từng nhân vật. Chẳng hạn, cụ cố Hồng với giấc mơ “ngất đi vì sung sướng” hay ông Phán mọc sừng “vừa méo mặt vừa nói: ‘Hai trăm!'” đều là những chi tiết đắt giá làm bật lên tính chất kệch cỡm và trơ trẽn của từng người. Những từ ngữ được sử dụng vừa giản dị vừa giàu sức nặng châm biếm, khiến cái hài trở nên sắc lạnh và thấm thía.
Nhưng đằng sau những tiếng cười chua chát, tác phẩm còn để lại trong lòng người đọc một nỗi xót xa cho tình trạng suy thoái đạo đức trong xã hội. Gia đình cụ cố Hồng không chỉ là một hiện tượng cá biệt mà là hình ảnh thu nhỏ của cả một thời đại, nơi con người coi tiền tài và danh vọng là cứu cánh tối thượng, sẵn sàng chà đạp lên những giá trị nhân văn để đạt được mục đích. Niềm vui trên nỗi đau, sự giả dối dưới lớp mặt nạ đạo đức chính là những bi kịch mà Vũ Trọng Phụng muốn cảnh báo. Tiếng cười của ông, vì thế, không chỉ để giải trí mà còn để phê phán, thức tỉnh, khiến người ta phải suy ngẫm về chính những góc tối trong lòng mình.
Kết lại, “Hạnh phúc của một tang gia” là một tuyệt tác của nghệ thuật châm biếm và phê phán xã hội. Bằng ngòi bút sắc bén và tài năng kể chuyện bậc thầy, Vũ Trọng Phụng đã tạo nên một tác phẩm không chỉ phản ánh chân thực thời đại ông sống mà còn mang tính phổ quát vượt thời gian. Đọc tác phẩm, người ta không chỉ bật cười trước những cảnh đời lố bịch mà còn phải ngậm ngùi trước sự suy đồi của nhân tính — một bài học vẫn còn nguyên giá trị trong xã hội hôm nay.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/