🌾“NẾU NHƯ CẢM HỨNG NHÂN BẢN NGHIÊNG VỀ ĐỒNG CẢM VỚI NHỮNG KHÁT VỌNG RẤT NGƯỜI CỦA CON NGƯỜI, CẢM HỨNG NHÂN VĂN THIÊN VỀ NGỢI CA VẺ ĐẸP CỦA CON NGƯỜI THÌ CẢM HỨNG NHÂN ĐẠO LÀ CẢM HỨNG BAO TRÙM.”
✍️ Trong tiến trình văn học Việt Nam, từ trung đại đến hiện đại, những sáng tác lớn, những giá trị bền vững nhất bao giờ cũng gắn liền với tình yêu con người. Bàn về nguồn mạch cảm hứng ấy, Hoài Thanh từng khẳng định: “Nếu như cảm hứng nhân bản nghiêng về đồng cảm với những khát vọng rất người của con người, cảm hứng nhân văn thiên về ngợi ca vẻ đẹp của con người thì cảm hứng nhân đạo là cảm hứng bao trùm.” Nhận định ngắn gọn mà khái quát, giúp ta hiểu rõ sự vận động của ba phạm trù thẩm mĩ đó là nhân bản, nhân văn và nhân đạo trong sáng tạo nghệ thuật và vai trò bao quát của cảm hứng nhân đạo.
✍️ Trước hết, cần hiểu rõ từng khái niệm. Cảm hứng nhân bản khởi đi từ ý thức đề cao cái rất người, sự đồng cảm với những nhu cầu, khát vọng chính đáng của con người: khát vọng tình yêu, tự do, hạnh phúc, lẽ công bằng… Nó xuất hiện sớm trong văn học trung đại, như tiếng kêu thương “cái đói, cái rét” trong “Văn tế thập loại chúng sinh” của Nguyễn Du, hay khát vọng tình yêu lứa đôi trong ca dao.
✍️ Cảm hứng nhân văn lại thiên về ngợi ca vẻ đẹp của con người, vẻ đẹp ngoại hình, phẩm chất, tâm hồn, tài năng. Văn học không chỉ phản ánh cái khổ đau, cái bất công mà còn tôn vinh cái đẹp làm nên giá trị sống. Chẳng hạn, “Truyện Kiều” đâu chỉ là tiếng khóc thương thân phận mà còn là bản ngợi ca vẻ đẹp tài sắc, tài hoa, tấm lòng vị tha, hiếu thảo của Thúy Kiều.
✍️ Trên cả nhân bản và nhân văn, cảm hứng nhân đạo trở thành cảm hứng bao trùm. Nhân đạo vừa đồng cảm với nỗi đau (gần nhân bản), vừa ngợi ca vẻ đẹp (gần nhân văn), nhưng cao hơn, nó là ý thức toàn diện về con người: phát hiện, trân trọng, bảo vệ, bênh vực con người trong mọi phương diện sống; phê phán cái ác, tố cáo thế lực tàn bạo, đồng thời khẳng định sức sống, niềm tin, ước vọng hạnh phúc của con người. Có thể nói, nhân đạo chính là mái nhà bao dung, nơi nhân bản và nhân văn cùng hội tụ.
✍️ Văn học Việt Nam minh chứng rõ nét cho luận điểm này. Trong văn học trung đại, Nguyễn Du là nhà thơ tiêu biểu của chủ nghĩa nhân đạo: “Truyện Kiều” đồng cảm với khát vọng tình yêu (nhân bản), ca ngợi tài sắc và nhân cách Thúy Kiều (nhân văn), nhưng trên tất cả là một tấm lòng nhân đạo sâu sắc: thương cho thân phận con người nhỏ bé, lên án những thế lực chà đạp con người, khẳng định khát vọng sống, khát vọng công lí. Đến văn học hiện đại, Nam Cao trong “Chí Phèo” đã khóc thương bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người (nhân bản), vẫn kịp ngợi ca khát vọng lương thiện và vẻ đẹp tình yêu mộc mạc giữa Chí và Thị Nở (nhân văn), nhưng toàn bộ tác phẩm thấm đẫm cảm hứng nhân đạo khi đặt câu hỏi lớn về quyền sống và quyền làm người.
✍️ Không chỉ trong từng tác giả, từng tác phẩm, mà cả một dòng chảy văn học Việt Nam đều cho thấy: văn học nhân bản, nhân văn sẽ chỉ đạt đến chiều sâu nhân đạo khi ý thức nghệ thuật hướng trọn về con người, lấy con người làm trung tâm. Nhờ vậy, văn chương mới đủ sức vượt thời gian, bền bỉ đồng hành cùng dân tộc.
✍️ Từ nhận định của Hoài Thanh, ta càng thấy: một nền văn học lớn không thể thiếu vắng tình yêu con người. Nếu nhân bản và nhân văn như những nhánh suối, thì nhân đạo chính là dòng sông lớn ôm chứa, nuôi dưỡng và đưa những giá trị nhân sinh chảy về biển cả nhân loại.
✍️Nhận định của Hoài Thanh đã khái quát đúng bản chất và mối quan hệ của ba nguồn cảm hứng nhân bản – nhân văn – nhân đạo. Từ đó, ta hiểu rằng văn chương chân chính trước hết phải vì con người, vì sự sống của con người. Chính tình yêu thương, ý thức nhân đạo đã làm nên vẻ đẹp bất tử của văn học dân tộc.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/