ĐÔI ĐIỀU VỀ TRUYỆN NGẮN

📖 Những người viết truyện ngắn sau một số năm thử ngòi bút trên các thể loại đều phải cùng nhau thốt lên rằng: viết được một truyện ngắn hay thật là khó lắm, có khi suốt cả đời cầm bút mới viết được một vài cái tạm đọc được. Trong khi đó trớ trêu thay, đây lại là một thể loại thường được dùng để những người mới bước vào nghề văn sử dụng, là cái mảnh đất cho những người mới học việc luyện tập “tay nghề” của mình. “Hãy viết cái ngắn ngắn đã”, các nhà văn lão thành đã từng khuyên nhủ chúng ta như thế đó sao? Tôi không thực nghĩ rằng viết truyện ngắn khó hơn truyện dài và tiểu thuyết, nhưng có một điều rõ ràng mỗi thể loại đều có sự lợi hại riêng, cái khó riêng để đạt đến nghệ thuật và tính tư tưởng.

📖 Các bậc thầy về truyện ngắn đã chứng minh cho chúng ta thấy cái sức mạnh và lợi hại của công việc làm của họ. Chỉ cần một số ít trang văn xuôi mà họ có thể làm nổ tung trong tình cảm và ý nghĩ người đọc những điều rất sâu xa và da diết của con người, khiến người đọc phải nhớ mãi, suy nghĩ mãi, đọc đi đọc lại vẫn không thấy chán. Ở đây truyện ngắn có cái gì gần với thơ. Đó là tính cô đúc.

📖 Quả thật có một cái bí quyết nào đó trong nghệ thuật truyện ngắn, trong mỗi bậc thầy về truyện ngắn, khiến cho mỗi nhà lí luận mỗi lúc phân tích về truyện ngắn cũng phải bối rối tự thú nhận chỉ có thể nắm bắt được một phần nào những dáng vẻ rất đa dạng của nó. Tuy vậy, rất nhiều tác giả của những truyện ngắn hay của cổ kim mà chúng ta có dịp được đọc cũng đã tự bộc lộ ra một điều chung này: hình như đó là những người cầm bút có cái biệt tài có thể chọn trong cái dòng đời xuôi chảy một khoảnh khắc thời gian mà ở đó cuộc sống đậm đặc nhất, chứa đựng nhiều ý nghĩa nhất, một khoảnh khắc cuộc sống với một vài sự việc diễn biến sơ sài và cũng bình thường thôi (hoặc có thể dồn dập và không bình thường) nhưng bắt buộc con người ở vào một tình thế phải bộc lộ ra cái phần tâm can nhất, cái phần ẩn náu sâu kín nhất, thậm chí có khi đó là khoảnh khắc chứa cả một đời người, một đời nhân loại.

📖 Nếu tiểu thuyết là một đoạn của dòng đời thì truyện ngắn là một cái mặt cắt của dòng đời. Vì thế, mà cũng như kịch ngắn, truyện ngắn đòi hỏi ở người viết một công việc tổ chức, cấu trúc truyện hết sức nghiêm ngặt. Y như người chạy đua 100m, ngay từ câu mở đầu cho đến khi kết thúc, người viết không lúc nào nhởn nhơ, la cà, mà phải trong một lúc, dồn hết sức lực và tâm trí vào cái đích. Một đoạn tả cảnh, một đoạn đối thoại, một nhân vật chỉ vẽ phác qua hay tả kĩ lưỡng, một sự việc hoặc một chi tiết có hay không có, tất cả đều được quy định bởi con mắt xét nét của chủ đề. Trong những truyện ngắn hay nhất của Sê-khốp hay của Nam Cao, mỗi câu, mỗi chữ, mỗi tình ý đều thấm đượm chủ đề. Ngay nhà văn Anphôngxơ Đôđê, một người kể chuyện theo lối hồn nhiên, dân dã, mới đọc qua cứ tưởng tùy tiện nhưng cũng không bao giờ tùy tiện cả. Tôi nghe một nhà văn lão thành của ta nói lại, nhà văn Nguyễn Công Hoan hồi sinh thời viết những cái truyện ngắn vẫn còn lại với chúng ta, chẳng mấy khi phải suy nghĩ lâu lắm, viết cũng rất nhanh, và như chúng ta thấy, tuy là một người rất hay bông phèng đùa bỡn, nhưng truyện Nguyễn Công Hoan rất chặt chẽ.

📖 Ở trong những cây bút truyện ngắn tài năng và giàu kinh nghiệm đó, tôi thấy dường như họ có một cái trực giác về truyện ngắn: nó là sự tập trung cao độ của mạch truyện để làm bật ra chủ đề, cứ tưởng như họ trong lúc bất ngờ nắm chặt lấy tay ta ở giữa đường, nói với ta một điều gì đó hết sức thú vị đang chứa trong lòng họ bằng cách kể một số câu chuyện ngắn gọn, xong rồi chia tay đi luôn! […]
Quan sát những người chuyên viết truyện ngắn ta thấy hình như trong đầu họ bao giờ cũng có một vài cái ý dự trữ để sẵn sàng viết một vài truyện ngắn. Những cái ý hay ban đầu ấy ở trong đầu người viết hết ngày này sang ngày khác và nó chỉ hình thành truyện khi người viết tạo ra được cho nó một hoàn cảnh sống, một môi trường sống, tức là tạo ra được một cái cốt truyện thực là cụ thể, thực là độc đáo và vững chãi.

📖 Quả thực là tôi đang muốn nhấn mạnh vai trò cốt truyện của truyện ngắn. Không phải là để tạo ra những cái cốt truyện rắc rối ly kì một cách hình thức vô ích nhưng là để tạo ra một sức chứa cho tính cách và tâm lý nhân vật, một sức chở cho tư tưởng chủ đề. Hơn nữa, trong những truyện ngắn hay, bao giờ người viết cũng biết lợi dụng cốt truyện để tạo nên độ căng. Trong “Sống chết mặc bay”, truyện ngắn đầu tiên của ta, Phạm Duy Tốn đã biết sử dụng ngón kĩ thuật này của truyện ngắn hiện đại. Với một cây bút truyện ngắn già dặn, một ngọn gió, một tia nắng rọi vào phòng có khi cũng tạo nên một điều gì đó trong cốt truyện.

📖 Tôi còn muốn bàn thêm một điều nữa: người viết truyện ngắn có kinh nghiệm bao giờ cũng biết dùng bố cục của cốt truyện để tạo nên chiều sâu và kịch tính trong tâm lí nhân vật. Cũng chừng ấy chi tiết, chừng ấy sự việc nhưng khéo léo sắp đặt đảo lên, lộn xuống thì lại tạo nên một chiều sâu bên trong, tạo nên những đường nét có kịch tính của nội tâm và chiều sâu tâm lí nhân vật. Cho nên có những người viết truyện ngắn sau khi đã dàn dựng xong cốt truyện, đến khi cầm bút lại không hề tả cái diễn biến bên ngoài, hoặc tả hết sức tiết kiệm, mà chỉ chuyên chú vào cái bên trong, vào cái mà nhân vật thu nhận được ở bên trong tâm hồn họ, bằng những câu đối thoại, bằng những phản ứng tâm lí rất tinh tế.
Vì thế đã đẻ ra một loại truyện ngắn mà ta thường gọi là truyện ngắn không có cốt truyện. Chẳng qua chỉ là một thủ đoạn văn học cốt để nhân vật và phần nội tâm của nhân vật trực tiếp tiếp xúc với người đọc.

📖 Bởi vì, cuối cùng truyện ngắn cũng như tiểu thuyết, điều chính yếu là qua nhân vật mà người viết đàm luận với người đọc về vai trò và số phận con người sống giữa xã hội và cuộc đời. Bất kì một truyện ngắn hay hay dở thế nào cũng có một chiều sâu và chiều rộng của nó. Khi một tác phẩm có chiều sâu tức là có chiều rộng. Một truyện ngắn hay bao giờ cũng có khả năng tạo ra trong đông đảo người đọc một sức liên tưởng rộng rãi và bao quát vượt ra ngoài khuôn khổ của những trang truyện ít ỏi của bản thân nó…

Nguồn: (Trích từ “Nguyễn Minh Châu – Tác phẩm chọn lọc”, Nxb GD Việt Nam)

———————————-

Học Văn Bằng Công Thức Cùng Cô Diệu Thu – Học chuẩn, thi chuẩn

Hotline: 0833.873.089

Địa chỉ: Ngõ 123, Thuỵ Phương, Bắc Từ Liêm, Hà Nội

Website: https://letrandieuthu.com

#hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu