Có một câu nói nổi tiếng của nhà văn Balzac: “Văn chương không chỉ là nghệ thuật mà còn là tấm gương phản chiếu xã hội”. Mỗi thời kỳ lịch sử đều để lại những dấu ấn riêng trong nền văn học, và với giai đoạn 1930 – 1945, trào lưu hiện thực phê phán đã trở thành tiếng nói mạnh mẽ, chân thực nhất về những bất công, tàn bạo trong xã hội Việt Nam dưới chế độ thực dân, phong kiến. Những trang văn của Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Nam Cao… không chỉ đơn thuần là những câu chuyện kể về cuộc đời nhân vật, mà còn là những bản cáo trạng đanh thép tố cáo hiện thực bất công, đồng thời thể hiện niềm trắc ẩn, xót xa trước số phận con người. Đọc lại những tác phẩm ấy, ta không chỉ hiểu thêm về một giai đoạn lịch sử đầy u tối mà còn trân trọng hơn giá trị của văn chương – thứ vũ khí sắc bén trong cuộc đấu tranh vì con người. Hãy cùng cô Diệu Thu đi vào bài viết này.
Văn chương không chỉ là tiếng nói của cảm xúc mà còn là tấm gương phản chiếu hiện thực xã hội. Nhìn vào từng giai đoạn lịch sử, ta thấy văn học luôn song hành cùng thời đại, ghi lại những biến động, những bức tranh chân thực nhất về con người và cuộc sống. Trong những năm 1930 – 1945, khi xã hội Việt Nam ngập chìm trong khủng hoảng với sự bóc lột tàn bạo của thực dân Pháp, sự thối nát của chế độ phong kiến và nỗi khổ cực của tầng lớp lao động, một trào lưu văn học đã ra đời, mạnh mẽ và sắc bén như một lưỡi dao lột trần bản chất bất công của xã hội – đó là trào lưu hiện thực phê phán. Những tác phẩm của Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng, Nam Cao… không chỉ đơn thuần là những câu chuyện kể về số phận con người mà còn là những bản cáo trạng đanh thép lên án giai cấp thống trị, đồng thời chứa đựng một tinh thần nhân đạo sâu sắc.
Hiện thực phê phán là trào lưu mang tinh thần tái hiện xã hội một cách chân thực và sắc bén. Các nhà văn không hề che giấu sự thật, cũng không lý tưởng hóa cuộc đời, mà phản ánh một cách trần trụi những thảm cảnh của người lao động dưới ách áp bức. Ngô Tất Tố trong “Tắt đèn” đã dựng lên một bức tranh đầy nước mắt về người nông dân: chị Dậu, một người phụ nữ nghèo khổ, bị dồn đến đường cùng khi sưu thuế chồng chất. Cảnh tượng chị phải bán con, bán chó, rồi đến khi không còn gì nữa, chị liều mình chống lại bọn cai lệ để bảo vệ chồng, chính là một hình ảnh điển hình cho số phận người nông dân lúc bấy giờ: cùng quẫn, quằn quại trong đau khổ nhưng vẫn le lói khát vọng phản kháng. Nếu Ngô Tất Tố viết về nỗi khổ của nông dân, thì Nam Cao trong “Chí Phèo” lại khắc họa một nỗi đau khác – nỗi đau của sự tha hóa con người. Chí Phèo, từ một thanh niên lương thiện, bị xã hội xô đẩy trở thành một tên lưu manh, để rồi khi muốn hoàn lương thì lại bị chính cái xã hội ấy chối bỏ. Hắn chết trong bi kịch của một kẻ không tìm thấy lối thoát, để lại câu hỏi nhức nhối về quyền được sống, được làm người. Vũ Trọng Phụng, với giọng văn trào phúng sắc sảo, lại chọn một góc nhìn khác trong “Số đỏ”, nơi ông vẽ nên bức tranh về xã hội tư sản thành thị lố lăng, giả tạo, nơi mà đạo đức bị đảo lộn, những kẻ vô học như Xuân Tóc Đỏ lại có thể trở thành “anh hùng”.
Nhìn chung, các tác phẩm hiện thực phê phán không chỉ dừng lại ở việc mô tả cuộc sống mà còn mang tính chất tố cáo, lên án mạnh mẽ những bất công, thối nát trong xã hội. Những bọn quan lại tham lam, những tên cường hào bóc lột dân lành, những kẻ giả dối khoác lên mình vỏ bọc trí thức, tất cả đều bị vạch trần qua ngòi bút sắc bén của các nhà văn hiện thực. Nhưng đằng sau những lời tố cáo gay gắt ấy, ta vẫn thấy một tinh thần nhân đạo sâu sắc. Dù viết về người nông dân, người trí thức nghèo hay kẻ lưu manh, các nhà văn vẫn dành cho nhân vật của mình một sự thương cảm, một niềm xót xa cho kiếp người trôi nổi trong dòng đời nghiệt ngã. Có thể nói, hiện thực trong văn học giai đoạn này không chỉ là sự ghi chép lại cuộc sống, mà còn là sự giằng xé của những tâm hồn đầy trăn trở về con người và xã hội.
Trào lưu hiện thực phê phán không chỉ có ý nghĩa trong phạm vi văn học, mà còn là một cột mốc quan trọng trong lịch sử dân tộc. Nó giúp hậu thế nhìn lại quá khứ, hiểu được những bất công mà cha ông ta từng trải qua, đồng thời khơi dậy ý thức đấu tranh của con người trước áp bức. Hơn thế, nó cũng đặt nền móng cho sự phát triển của văn học hiện đại, mở ra một hướng đi mới – văn học không chỉ để thưởng thức mà còn để phản ánh và thay đổi cuộc sống. Dù đã gần một thế kỷ trôi qua, những tác phẩm của trào lưu hiện thực phê phán vẫn giữ nguyên giá trị, bởi chúng không chỉ nói về xã hội ngày ấy, mà còn là tiếng nói muôn thuở về những vấn đề còn tồn tại trong xã hội hôm nay. Như Nam Cao từng viết: “Nghệ thuật vị nhân sinh, không phải vị nghệ thuật”, văn chương thực sự có giá trị khi nó đồng hành cùng con người, cùng những nỗi đau và khát vọng của họ.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/