Nguyễn Trãi (1380–1442) là một trong những nhân vật kiệt xuất của lịch sử dân tộc, một bậc đại anh hùng có tầm vóc và tư tưởng vượt thời đại. Ông là nhà chính trị, quân sự tài ba, một nhà văn hóa lớn, đồng thời là người sáng lập nền thơ ca tiếng Việt. Với những đóng góp to lớn cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và phát triển văn học, ông được vinh danh là Danh nhân văn hóa thế giới. Tuy nhiên, cuộc đời ông cũng thấm đẫm những nỗi đau oan nghiệt, làm nên một bi kịch lịch sử đầy ám ảnh. Hãy cùng cô Diệu Thu khám phá nhé!
Nguyễn Trãi sinh tại dinh quan Tư đồ Trần Nguyên Đán ở Thăng Long. Cha ông, Nguyễn Phi Khanh, là một nho sĩ nổi tiếng, còn mẹ ông thuộc dòng dõi quý tộc Trần. Bối cảnh gia đình danh giá đã hun đúc cho ông nền tảng học vấn sâu rộng và lòng yêu nước nồng nàn. Từ nhỏ, ông nổi tiếng thông minh lỗi lạc. Năm 1400, ông đỗ Thái học sinh và bắt đầu sự nghiệp quan trường dưới triều Hồ.
Biến cố lịch sử ập đến khi giặc Minh xâm lược Đại Việt năm 1407. Cha ông bị bắt đưa sang Trung Quốc, và chính tại ải Nam Quan, Nguyễn Trãi đã chọn con đường về cứu nước thay vì đi theo phụng dưỡng cha, như lời dạy “trả thù nhà, đền nợ nước”. Sau những ngày bị giam cầm, ông trốn thoát khỏi Đông Quan, tìm về Lam Sơn dâng Bình Ngô sách cho Lê Lợi. Từ đây, ông trở thành quân sư đắc lực của cuộc khởi nghĩa, đóng góp vào việc giải phóng đất nước.
Sau chiến thắng oanh liệt năm 1427, ông soạn thảo Bình Ngô đại cáo, một áng “thiên cổ hùng văn” làm rạng rỡ văn học chính luận Việt Nam. Bản cáo văn không chỉ tuyên bố nền độc lập mà còn là tuyên ngôn về tư tưởng nhân nghĩa:
“Đem đại nghĩa để thắng hung tàn,
Lấy chí nhân mà thay cường bạo.”
Thơ văn Nguyễn Trãi thể hiện hai cảm hứng xuyên suốt: tình yêu nước và lòng nhân đạo. Trong Quân trung từ mệnh tập, ông bộc lộ tầm nhìn chiến lược sắc sảo, lòng quyết tâm vì nước:
“Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân,
Quân điếu phạt trước lo trừ bạo.”
Tư tưởng trọng dân – một điểm sáng của Nguyễn Trãi – trở thành nguyên tắc trị quốc mà ông theo đuổi trọn đời. Khái niệm “nhân nghĩa” của ông không chỉ là triết lý trị nước, mà còn là lòng nhân từ dành cho nhân dân khốn khó.
Trong thơ trữ tình, Nguyễn Trãi thể hiện một tâm hồn nhạy cảm và tình yêu thiên nhiên sâu sắc. Côn Sơn ca là bức tranh thanh bình nơi ẩn dật, phản ánh khát vọng hòa bình và đời sống lý tưởng của ông:
“Côn Sơn suối chảy rì rầm,
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai.
Côn Sơn có đá rêu phơi,
Ta ngồi trên đá như ngồi chiếu êm.”
Nguyễn Trãi là nhà thơ đi tiên phong trong việc sử dụng chữ Nôm để sáng tác. Quốc âm thi tập, tập thơ Nôm đầu tiên của văn học Việt Nam, không chỉ đánh dấu bước ngoặt ngôn ngữ mà còn khẳng định vai trò của tiếng Việt trong sáng tác văn chương. Thơ của ông giản dị, đậm chất dân tộc, nhưng giàu triết lý nhân sinh:
“Nước biếc non xanh thuyền gối bãi,
Đêm thanh nguyệt bạc khách nằm câu.”
Ông sáng tạo thể loại thơ thất ngôn xen lục ngôn, khơi dòng cho nền thơ ca tiếng Việt phát triển mạnh mẽ sau này.
Bi kịch lớn nhất của cuộc đời Nguyễn Trãi xảy ra năm 1442 với vụ án Lệ Chi Viên. Vua Lê Thái Tông đột ngột băng hà khi nghỉ chân tại nhà ông, và Nguyễn Trãi bị kết tội mưu phản. Dù không có bằng chứng, ông cùng gia quyến phải chịu án tru di tam tộc. Phải đến năm 1464, vua Lê Thánh Tông mới minh oan cho ông, nhưng nỗi oan khuất ấy đã trở thành vết thương nhức nhối trong lịch sử Việt Nam.
Năm 1980, Nguyễn Trãi được UNESCO vinh danh là Danh nhân văn hóa thế giới, khẳng định giá trị vượt thời đại của tư tưởng và văn chương của ông.
Nguyễn Trãi là biểu tượng cho tài năng, trí tuệ và lòng trung nghĩa. Văn chương và tư tưởng của ông không chỉ làm rạng danh văn học dân tộc mà còn góp phần định hình bản sắc văn hóa Việt Nam. Cuộc đời ông là minh chứng hùng hồn cho tầm vóc của một người suốt đời phấn đấu vì nước, vì dân, dẫu cho số phận nghiệt ngã vẫn không thể dập tắt ánh sáng của một vĩ nhân.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/