🖋️ BI CA VỀ THÂN PHẬN CON NGƯỜI BÉ NHỎ QUA TRUYỆN NGẮN “NGƯỜI GÁNH NƯỚC THUÊ” CỦA VÕ THỊ HẢO
Chẳng ai biết lai lịch của bà, chỉ biết tên bà là Diễm. Diễm là đẹp, là diễm lệ. Ngoài vẻ đẹp, còn mang vẻ sang. Có ai gọi một củ khoai là diễm lệ đâu. Hẳn bố mẹ xưa đặt tên cho con cũng thầm ao ước sao cho con vừa đẹp lại vừa khỏi lầm than. Nhưng trông bà cả một sự nhạo báng cái mong ước đó.
Dáng người bà Diễm bé loắt choắt, bộ mặt nhăn nheo, gầy sạm chỉ còn hai con mắt. Bà vừa đi vừa lắc lư cái lưng còng. Chiếc đòn gánh không bao giờ rời khỏi đôi vai còm cõi của bà. Nó bám chặt lấy bà như một thứ nghiệp chướng. Chiếc đòn gánh của bà cũng thật đặc biệt. Nó nhẵn bóng. Ngay cả những vết sẹo cũng đã nhẵn bóng và cũng khó đoán tuổi như chủ nhân của nó vậy. Nó đã tồn tại cùng bà không biết tự bao giờ. Nó được đẽo gọt từ một thân tre cong hằn dấu vết của những cơn gió táp và ra đời chỉ để đón đợi đôi vai còm cõi của bà Diễm mà thôi. Nó và chủ nhân của nó hợp thành một chỉnh thể của sự bất hạnh, hợp thành biểu tượng của một thân cây vừa mới ra đời đã bị gió mưa vùi dập. Cuối hai đầu đòn gánh là đôi thùng đầy nước lắc lư theo những bước chân không đều của bà Diễm và để lại những vệt nước rỏ ròng ròng như suối nước mắt cạnh đường đi. Những lúc đôi vai được rảnh rang, đôi môi bà lại lẩm nhẩm những câu không đầu không cuối. Bà đi và nói như người lẩn thẩn, nhưng những cử chỉ của bà vẫn chính xác một cách kỳ lạ. Đến máy nước bao giờ bà cũng đi sát mép đường bên phải và lặng lẽ đợi đến lượt mình, không xin xỏ, không tranh giành.
Những nhà có máu mặt trong khu này thuê bà gánh nước. Họ chẳng ưa gì bà. Họ săm soi xem thùng nước bà gánh về có trong không. Có đáng đồng tiền của họ bỏ ra không. Có người nghi ngờ, bắt bà tháo cả bể nước đầy ra gánh lại, lấy cớ là bà đã lấy nước bẩn vào bể của họ. Cũng có những người trả tiền sòng phẳng, hậu hĩ là khác nhưng họ đưa tiền cho bà rồi vội quay đi như chỉ sợ dềnh dàng bà nhỡ mồm bắt chuyện thì mất cả thì giờ và mất cả thể diện nữa. Con người ta thường hay chối bỏ quá khứ, nếu quá khứ đó là không vẻ vang. Người đời nay coi nó là bệnh “sĩ”. Nếu như những năm sáu mươi của thế kỷ này người ta cố chứng minh rằng gốc gác của mình là bần cố nông thì trong những năm tám mươi người ta lại cố khoe rằng nhà mình giàu có ra sao, bịa cả những chuyện đài các rởm không biết ngượng mồm. Thôi thì cũng chẳng trách họ, âu cũng là do cách nhìn người của thời đại mà ra. Những bộ mặt đần độn trát bự son phấn vênh váo, đầy kiêu hãnh giả tạo. Và trong cơn mơ đài các sang giàu của họ, bà Diễm chỉ là một kẻ làm thuê, một người gánh nước cho nhà họ. Một thời, chúng ta đã ghê tởm những từ “con ở”, “đầy tớ”, “gái điếm”… Nhưng giờ đây, những từ đó đã và đang lặng lẽ trở về nhắc nhở người ta rằng, chúng có mặt trên đời này.
Vậy là bà Diễm hệt như con gà trụi lông giữa đàn công sặc sỡ. Nhưng bà gắn bó với họ, đúng hơn là với bể nước nhà họ, vì chỉ có họ mới đủ sức thuê bà gánh nước. Còn đa số “người nhà nước” trong khu này chẳng ai đủ tiền để mà thuê, dù muốn giúp bà. Cơm ăn chẳng đủ, lấy đâu ra tiền mà thuê gánh nước. Đành phải xếp hàng dài dằng dặc, hoặc thức đến hai ba giờ sáng để lấy mấy thùng nước.
Với đôi thùng gánh nước, cứ thế, bà Diễm đi trong đời như kẻ mộng du và rồi có lẽ với cung cách mộng du ấy bà sẽ lặng lẽ đi xuống mồ, như một hạt bụi tan biến vào không gian chẳng để lại một mảy may dấu vết.
(Trích Người gánh nước thuê, Võ Thị Hảo, 20 truyện ngắn chọn lọc,
NXB Lao động, 2009, tr 291 – 293)
🖋️ Có người từng nói: “Văn học là tấm gương phản chiếu đời sống, nhưng không chỉ phản chiếu cái đã có mà còn dự báo cái sẽ đến.” Quả thật, văn chương không chỉ là nghệ thuật kể chuyện, mà còn là tiếng nói nhân bản lay động tâm hồn con người. Truyện ngắn “Người gánh nước thuê” của nhà văn Võ Thị Hảo là một minh chứng tiêu biểu cho điều đó. Bằng hình tượng bà Diễm, một người phụ nữ lam lũ, gánh nước cả đời trong âm thầm, khổ lụy, tác giả đã dựng lên bức chân dung về số phận con người bé nhỏ, đồng thời phê phán sự vô cảm và giả dối trong xã hội đương thời.
🖋️ Võ Thị Hảo là một cây bút nữ nổi bật trong văn xuôi đương đại Việt Nam. Ngòi bút của bà sắc sảo, giàu chất hiện thực nhưng cũng thấm đẫm tinh thần nhân văn. Tác phẩm của Võ Thị Hảo thường hướng đến những phận người bé nhỏ, khổ đau, bị lãng quên trong guồng quay xã hội, qua đó cất lên tiếng nói phê phán những thói giả dối, vô cảm của con người. “Người gánh nước thuê” là một trong những truyện ngắn tiêu biểu của bà, được trích trong tập 20 truyện ngắn chọn lọc (NXB Lao động, 2009). Tác phẩm không chỉ khắc họa một cách ám ảnh hình tượng bà Diễm, người phụ nữ gắn cả đời với chiếc đòn gánh, mà còn phản chiếu những vấn đề xã hội đầy nhức nhối, từ đó gợi cho người đọc những suy ngẫm sâu xa về thân phận con người và giá trị nhân đạo của văn học.
🖋️ Ngay từ những dòng đầu tiên, nhân vật bà Diễm đã hiện lên trong một nghịch lý đau đớn. Tên bà là “Diễm”, gợi vẻ đẹp và sang trọng, nhưng cuộc đời bà lại trái ngược hoàn toàn: thân hình bé loắt choắt, gầy sạm, khuôn mặt nhăn nheo, lưng còng cõng chiếc đòn gánh như cõng cả nghiệp chướng. Võ Thị Hảo đã biến chiếc đòn gánh thành một biểu tượng giàu sức gợi: nó “nhẵn bóng”, hằn dấu gió mưa, như sinh ra chỉ để in hằn trên đôi vai còm cõi của bà. Cảnh bà gánh nước với từng giọt rỏ xuống đường “như suối nước mắt” không chỉ miêu tả sự nặng nhọc về thể xác, mà còn gợi mở nỗi đau âm thầm của một kiếp người bị vùi dập. Theo lí luận văn học, nhân vật trong truyện ngắn vừa mang tính cá thể vừa khái quát, và bà Diễm chính là điển hình cho những phận đời nghèo khổ, bị bỏ quên nơi góc khuất của xã hội.
🖋️ Bi kịch của bà Diễm không dừng lại ở cảnh nghèo khó, mà còn ở sự cô độc và bị hắt hủi. Những gia đình khá giả thuê bà gánh nước chỉ coi bà như một công cụ, săm soi, nghi ngờ, thậm chí sỉ nhục bằng cách bắt gánh lại thùng nước. Ngay cả khi trả công sòng phẳng, họ vẫn vội quay đi như sợ bà làm phiền đến “thể diện” của mình. Trong mắt họ, bà chỉ là “con gà trụi lông giữa đàn công sặc sỡ”, lạc lõng giữa một xã hội đang mải mê chạy theo vẻ ngoài hào nhoáng. Thủ pháp nghệ thuật đối lập đã được sử dụng tài tình, đối lập giữa tên gọi và số phận, giữa bà Diễm khốn khổ và những kẻ “đài các rởm”. Nhờ đó, tác giả phơi bày sự thật cay đắng về một xã hội nhiều giả dối, nơi cái hào nhoáng phù phiếm lên ngôi, còn cái nghèo khổ bị đẩy ra bên lề.
🖋️ Từ số phận bà Diễm, Võ Thị Hảo gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về căn bệnh vô cảm và bệnh “sĩ” trong xã hội. Người ta chối bỏ những quá khứ hèn kém, vẽ vời sự giàu sang giả tạo, nhưng lại thờ ơ trước nỗi khổ của đồng loại. Văn học, như lí luận từng khẳng định, không chỉ dừng lại ở việc phản ánh sự thật, mà còn mang chức năng cảnh báo và dự báo. Truyện ngắn “Người gánh nước thuê” vì thế không chỉ khắc họa một phận đời, mà còn khơi gợi cho người đọc sự tự vấn: ta sẽ chọn sống vô cảm, hay chọn sẻ chia và giữ lại chút nhân văn cho cuộc đời?
🖋️ Không thể không nhắc đến nghệ thuật giàu ám ảnh mà Võ Thị Hảo sử dụng. Chi tiết chiếc đòn gánh, giọt nước, dáng đi lắc lư, những lời lẩm nhẩm vô nghĩa nhưng chính xác… tất cả vừa chân thực vừa mang tính tượng trưng. Đây là biểu hiện của thủ pháp “tượng trưng hóa” trong văn học: từ những chi tiết nhỏ bé, nhà văn nâng lên thành biểu tượng khái quát, khiến tác phẩm vượt ra ngoài sự tả thực đơn thuần. Ngôn ngữ truyện ngắn giàu chất thơ, chất nhạc, khiến hình tượng bà Diễm trở thành một bản bi ca về thân phận con người.
🖋️ Từ một phận đời nhỏ bé, Võ Thị Hảo đã xây dựng nên một biểu tượng giàu ám ảnh trong “Người gánh nước thuê”. Bà Diễm vừa là tấm gương phản chiếu hiện thực, vừa là tiếng chuông nhắc nhở con người hôm nay đừng quay lưng với những số phận bất hạnh. Truyện ngắn khẳng định sức mạnh của văn học: không chỉ khiến ta xúc động, mà còn buộc ta phải suy ngẫm để sống nhân ái, giàu tình thương hơn. Như Nam Cao từng khẳng định: “Văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những gì chưa có.” Võ Thị Hảo đã làm được điều ấy bằng ngòi bút vừa sắc lạnh vừa chan chứa nhân tình.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/