Thơ ca không chỉ là tiếng lòng của thi nhân mà còn là nhịp điệu hòa quyện giữa tâm hồn con người và nhịp thở của vũ trụ. Trong hành trình sáng tạo ấy, người nghệ sĩ chẳng bao giờ đứng một mình, bởi bên cạnh họ luôn có sự đồng hành của thiên nhiên, của đời sống. Chế Lan Viên đã tinh tế khẳng định điều đó qua lời thơ đầy triết lý: ‘Bài thơ anh, anh làm một nửa mà thôi / Còn một nửa cho mùa thu làm lấy.’ Phải chăng, sáng tạo nghệ thuật thực sự là một cuộc giao hòa, nơi con người lắng nghe và cùng thiên nhiên tạo nên những vần thơ bất tử? Hãy cùng cô Diệu Thu làm sáng tỏ điều này!
Trong thơ ca, sáng tạo luôn là một hành trình đầy cảm hứng nhưng cũng chứa đựng vô số trăn trở. Thơ không chỉ đơn thuần là sản phẩm của tài năng cá nhân, mà còn là kết quả của sự hòa quyện giữa con người và thế giới xung quanh. Nhận định của Chế Lan Viên: “Bài thơ anh, anh làm một nửa mà thôi / Còn một nửa cho mùa thu làm lấy” là một quan niệm lý luận sâu sắc, mở ra cách nhìn toàn diện về mối quan hệ giữa người sáng tác và các yếu tố tác động đến quá trình sáng tạo nghệ thuật.
Trước hết, câu thơ thể hiện một cách nhìn sâu sắc về bản chất của sáng tạo nghệ thuật. “Bài thơ anh” là sản phẩm của tư duy, cảm xúc và trí tưởng tượng của nhà thơ, nhưng “một nửa” còn lại lại được trao cho “mùa thu”. Mùa thu ở đây không chỉ là một hình ảnh tự nhiên cụ thể, mà còn mang tính biểu tượng cho thế giới khách quan, cho những yếu tố ngoài chủ thể sáng tạo. Điều này hàm ý rằng, thơ ca không thể được tạo ra trong sự cô lập, tách rời khỏi đời sống và thiên nhiên. Thi sĩ dù tài hoa đến đâu cũng không thể chỉ dựa vào ý chí cá nhân, mà cần lắng nghe, cảm nhận và tiếp nhận những rung động từ thế giới xung quanh.
Quan niệm này đặt ra một cách nhìn khiêm nhường về vị trí của nhà thơ trong quá trình sáng tạo. Nếu như có quan điểm cho rằng người nghệ sĩ là trung tâm, là “kẻ sáng tạo tuyệt đối” thì Chế Lan Viên lại khẳng định sự phụ thuộc và hòa quyện giữa chủ thể và khách thể. Thi sĩ không phải là người “sản xuất” thơ ca một cách áp đặt, mà là người kết nối, hòa mình vào nhịp sống của vạn vật. Chính sự hòa quyện ấy làm nên chiều sâu và sức sống của một tác phẩm nghệ thuật. Thơ không chỉ phản ánh tâm hồn người viết mà còn là tiếng vọng từ thiên nhiên, từ đời sống.
Nhìn rộng hơn, “mùa thu” còn là hình ảnh ẩn dụ cho cảm hứng nghệ thuật – yếu tố có thể đến từ bất cứ nơi đâu: một khung cảnh thiên nhiên, một sự kiện xã hội, một tâm trạng bất chợt hay thậm chí từ những điều bình dị nhất trong cuộc sống. Nhà thơ không sáng tạo trong khoảng không trống rỗng mà luôn cần một chất xúc tác, một cú chạm để khơi nguồn cảm xúc và ý tưởng. Chính những yếu tố này tạo nên sự đa dạng, phong phú trong thơ ca. Một bài thơ hay không chỉ là kết tinh của tài năng cá nhân mà còn là sản phẩm của sự giao hòa giữa con người và thế giới, giữa ý tưởng chủ quan và cảm hứng khách quan.
Câu thơ của Chế Lan Viên cũng mở ra một cách hiểu mới về giá trị của sự đồng sáng tạo trong nghệ thuật. Tác phẩm thơ không chỉ thuộc về nhà thơ mà còn thuộc về thiên nhiên, thuộc về độc giả, thuộc về dòng chảy văn hóa. Khi mùa thu “làm lấy” một nửa bài thơ, nó không chỉ là nguồn cảm hứng mà còn là đồng tác giả, đóng vai trò làm phong phú thêm nội dung và ý nghĩa của bài thơ. Nhà thơ đã tạo nên bài thơ, nhưng khi bài thơ ấy được đọc, được cảm nhận, nó sẽ tiếp tục được hoàn thiện bởi cảm xúc của độc giả, bởi những bối cảnh khác nhau trong thời gian và không gian. Chính sự tương tác đa chiều này làm nên sức sống bền bỉ của một tác phẩm nghệ thuật.
Hơn nữa, nhận định của Chế Lan Viên còn chứa đựng một triết lý nhân văn sâu sắc: nghệ thuật là sự kết nối giữa con người và vũ trụ, giữa cái hữu hạn và cái vô hạn. Trong dòng chảy không ngừng của thiên nhiên và cuộc sống, con người chỉ đóng vai trò là một phần tử nhỏ bé. Việc thừa nhận rằng “mùa thu” – hay chính thiên nhiên, đời sống – làm nên “một nửa bài thơ” là cách để Chế Lan Viên đề cao mối quan hệ hài hòa giữa con người và thế giới. Đây cũng là lời nhắc nhở rằng nghệ thuật, để thực sự lay động, phải biết đặt mình trong mối liên hệ mật thiết với đời sống, phải biết lắng nghe những âm thanh và rung động từ thế giới xung quanh.
Nhìn vào thực tiễn sáng tác, quan niệm của Chế Lan Viên hoàn toàn có cơ sở. Từ thơ ca truyền thống đến hiện đại, thiên nhiên và đời sống luôn là nguồn cảm hứng bất tận. Nguyễn Trãi với “Côn Sơn suối chảy rì rầm / Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai”, Nguyễn Khuyến với “Ao thu lạnh lẽo nước trong veo” hay Hàn Mặc Tử với “Sao anh không về chơi thôn Vỹ? / Nhìn nắng hàng cau, nắng mới lên” – tất cả đều minh chứng cho sự đồng sáng tạo giữa nhà thơ và thiên nhiên. Mỗi bài thơ đều mang trong mình hơi thở của đất trời, của con người trong những khoảnh khắc mà cảm xúc thăng hoa và hòa điệu với vạn vật.
Với riêng Chế Lan Viên, sự đồng sáng tạo này được thể hiện rõ nét qua cả hành trình thơ của ông. Từ những vần thơ tràn đầy suy tưởng trong Điêu tàn đến những cảm xúc chan hòa với đất nước trong “Ánh sáng và phù sa”, thiên nhiên, cuộc đời luôn là một phần không thể tách rời trong tác phẩm của ông. “Bài thơ anh, anh làm một nửa mà thôi” vì thế không chỉ là một câu thơ hay, mà còn là một tuyên ngôn nghệ thuật, một triết lý sống mà ông đã dày công theo đuổi.
Có thể nói, nhận định của Chế Lan Viên đã mang đến một cách hiểu sâu sắc về bản chất của thơ ca và nghệ thuật. Sáng tạo không phải là hành trình đơn độc của người nghệ sĩ mà là sự hòa quyện, đồng sáng tạo với thế giới xung quanh. Bài thơ, cũng như bất kỳ tác phẩm nghệ thuật nào, chỉ thực sự trọn vẹn khi nó mang trong mình nhịp đập của thiên nhiên, của đời sống, và khi nó không ngừng được hoàn thiện qua cảm xúc và sự đồng cảm của độc giả. Câu thơ giản dị mà thâm trầm ấy mãi là lời nhắc nhở để mỗi nghệ sĩ và mỗi người yêu thơ luôn biết trân trọng thiên nhiên, đời sống – những “người đồng sáng tạo” thầm lặng nhưng không thể thiếu của nghệ thuật.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/