BẢN ĐỒNG DAO CỦA TRÍ TƯỞNG TƯỢNG VÀ TÌNH YÊU THƯƠNG QUA BÀI THƠ “NÓI VỚI EM” CỦA VŨ QUẦN PHƯƠNG
“Nếu nhắm mắt trong vườn lộng gió
Sẽ được nghe nhiều tiếng chim hay
Tiếng lích rích chim sâu trong lá
Con chìa vôi vừa hót vừa bay.
Nếu nhắm mắt nghe bà kể chuyện
Sẽ được nhìn thấy các bà tiên
Thấy chú bé đi hài bảy dặm
Quả thị thơm, cô Tấm rất hiền.
Nếu nhắm mắt nghĩ về cha mẹ
Đã nuôi em khôn lớn từng ngày.
Tay bồng bế, sớm khuya vất vả
Mắt nhằm rồi, lại mở ra ngay.”
(Nói với em, Vũ Quân Phương. Thơ chọn với lời bình, NXB Giáo dục, 2002)
🖋️ Nhà phê bình Hoài Thanh từng khẳng định: “Thơ là điệu hồn đi tìm những hồn đồng điệu.” Thật vậy, thơ ca vốn bắt nguồn từ trái tim, để rồi chạm đến trái tim. Đặc biệt với thơ viết cho thiếu nhi, những vần thơ ấy không chỉ đem lại niềm vui mà còn mở ra cánh cửa để trẻ nhỏ khám phá thiên nhiên, tiếp nhận cái đẹp, nuôi dưỡng trí tưởng tượng và lòng nhân ái. Trong dòng chảy ấy, “Nói với em” của Vũ Quần Phương là một tác phẩm tiêu biểu, nhẹ nhàng như lời thủ thỉ, đưa các em từ thế giới thiên nhiên, đến cổ tích và trở về với mái ấm gia đình yêu thương.
🖋️ Vũ Quần Phương (sinh năm 1941) là một gương mặt tiêu biểu của thơ ca hiện đại Việt Nam. Ông không chỉ là nhà thơ mà còn là bác sĩ, nhà nghiên cứu, gắn bó lâu dài với văn học thiếu nhi. Thơ ông trong sáng, giàu nhạc điệu, mang tính giáo dục nhưng không khô khan, luôn biết cách khơi gợi trí tưởng tượng và cảm xúc. Bài thơ “Nói với em” trích trong Thơ chọn với lời bình (NXB Giáo dục, 2002) đã trở thành tác phẩm quen thuộc, gieo vào lòng thiếu nhi niềm yêu thiên nhiên, thế giới cổ tích và tình cảm gia đình thiêng liêng.
🖋️ Ở khổ thơ đầu, tác giả mời gọi các em bước vào vũ trụ của âm thanh thiên nhiên:
“Nếu nhắm mắt trong vườn lộng gió
Sẽ được nghe nhiều tiếng chim hay
Tiếng lích rích chim sâu trong lá
Con chìa vôi vừa hót vừa bay.”
Theo góc nhìn của lí luận văn học, thơ ca có khả năng khơi gợi cảm xúc thẩm mĩ bằng sự “tái hiện thế giới qua lăng kính tâm hồn”. Hình ảnh thiên nhiên ở đây không chỉ đơn thuần là tiếng chim, mà còn là tiếng gọi mở ra năng lực tưởng tượng và cảm thụ của trẻ em. Động từ “nghe”, “hót”, “bay” gợi sự sống động, chân thực, khiến bức tranh thiên nhiên như có nhạc, có họa. Liên hệ đến bài thơ “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi, ta cũng bắt gặp âm thanh thiên nhiên vang lên như một bản nhạc hùng tráng. Nhưng ở Vũ Quần Phương, âm thanh ấy được làm mềm mại, gần gũi, phù hợp với thế giới trong sáng của thiếu nhi.
🖋️ Đến khổ thơ thứ hai, nhà thơ khéo léo dẫn dắt các em từ thiên nhiên hiện thực sang thế giới huyền diệu của cổ tích:
“Nếu nhắm mắt nghe bà kể chuyện
Sẽ được nhìn thấy các bà tiên
Thấy chú bé đi hài bảy dặm
Quả thị thơm, cô Tấm rất hiền.”
Ở đây, hành động “nhắm mắt” được nâng lên thành một thủ pháp nghệ thuật. Nó không phải sự khép lại giác quan, mà là mở ra cánh cửa tưởng tượng. Theo M. Gorki, văn học là “nhân học” bởi nó khơi gợi, bồi dưỡng cho con người khát vọng vươn tới Chân – Thiện – Mĩ. Hình ảnh bà tiên, cậu bé đi hài bảy dặm, cô Tấm… đều là biểu tượng của cái thiện, gieo vào lòng trẻ nhỏ niềm tin rằng công lí luôn tồn tại, cái thiện sẽ chiến thắng cái ác. So sánh với bài thơ “Cổ tích về loài người” của Xuân Quỳnh, ta thấy cùng chung một cách tiếp cận: mượn thế giới cổ tích để bồi đắp nhân cách, gieo vào trẻ thơ những bài học nhân văn giản dị.
🖋️ Đặc biệt, khổ thơ cuối đã khép lại hành trình từ thiên nhiên, cổ tích trở về hiện thực gia đình gần gũi:
“Nếu nhắm mắt nghĩ về cha mẹ
Đã nuôi em khôn lớn từng ngày
Tay bồng bế, sớm khuya vất vả
Mắt nhằm rồi, lại mở ra ngay.”
Lời thơ giản dị nhưng xúc động, gợi hình ảnh cha mẹ lam lũ, nhọc nhằn. Theo lí luận văn học, chức năng giáo dục của văn chương không phải bằng những lời răn dạy khô cứng mà bằng sự thẩm thấu qua hình tượng nghệ thuật. Vũ Quần Phương đã khéo léo thực hiện điều ấy: để trẻ em cảm nhận công lao của cha mẹ qua những hình ảnh chân thực. Liên hệ đến bài thơ “Mẹ” của Trần Quốc Minh (“Mẹ là ngọn gió của con suốt đời”), ta thấy cùng một mạch nguồn: tình mẫu tử, phụ tử là nơi neo đậu vững bền nhất cho tâm hồn con người.
🖋️ Về phương diện nghệ thuật, bài thơ được xây dựng bằng cấu trúc lặp “Nếu nhắm mắt…” giàu nhạc điệu, dễ nhớ, dễ thuộc, phù hợp với khả năng tiếp nhận của trẻ em. Các hình ảnh được lựa chọn tinh tế: vừa cụ thể, sinh động, vừa khơi gợi trí tưởng tượng. Ngôn ngữ trong sáng, giản dị, giàu cảm xúc. Giọng điệu của bài thơ nhẹ nhàng, thủ thỉ, như lời trò chuyện thân mật, gắn bó. Theo quan điểm tiếp nhận trong lí luận văn học, chính sự giản dị ấy tạo nên khoảng trống tưởng tượng để người đọc nhỏ tuổi có thể đồng sáng tạo cùng tác giả.
🖋️ Có thể khẳng định, “Nói với em” không chỉ là một bài thơ thiếu nhi thông thường, mà còn là một minh chứng cho sức mạnh giáo dục của văn chương. Bài thơ dẫn dắt trẻ em đi từ thiên nhiên tươi đẹp đến cổ tích nhiệm màu, rồi dừng lại ở gia đình – cái nôi của yêu thương. Nếu Xuân Quỳnh trong “Con yêu mẹ” gieo vào lòng trẻ tình cảm gia đình ấm áp, thì Vũ Quần Phương trong “Nói với em” còn kết nối tình cảm ấy với cả thiên nhiên và văn hóa dân gian. Như Nam Cao từng nói: “Văn chương chỉ dung nạp những người biết đào sâu, biết tìm tòi, khơi những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những gì chưa có.” Vũ Quần Phương đã thành công khi gieo vào tâm hồn trẻ thơ những hạt mầm của Chân – Thiện – Mĩ, khẳng định sức sống lâu bền của tác phẩm trong lòng độc giả nhiều thế hệ.
———————————-
Học Văn Bằng Công Thức Cùng Cô Diệu Thu – Học chuẩn, thi chuẩn
Hotline: 0833.873.089
Địa chỉ: Ngõ 123, Thuỵ Phương, Bắc Từ Liêm, Hà Nội
Website: https://letrandieuthu.com
#hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu