Trong nền thơ ca Việt Nam hiện đại, Nguyễn Khoa Điềm là một trong những tên tuổi gắn liền với dòng thơ chính luận trữ tình thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, nhưng ở giai đoạn sau chiến tranh, thơ ông lại mang nhiều sắc thái chiêm nghiệm, lắng đọng và đầy nhân văn. Bài thơ “Mẹ và quả” là một trong những sáng tác tiêu biểu thuộc mạch cảm xúc ấy, với hình ảnh người mẹ hiện lên giản dị mà xúc động, còn “quả”, biểu tượng xuyên suốt toàn bài, được khai thác như một biểu trưng cho sự trưởng thành, cho thành quả của tình yêu thương, lao động và hy sinh. Qua bài thơ, nhà thơ không chỉ ca ngợi người mẹ Việt Nam tảo tần, mà còn gửi gắm những suy ngẫm sâu xa về đạo lý làm người, về sự biết ơn và trưởng thành đúng nghĩa. Hãy cùng cô Diệu Thu phân tích bài thơ này.
Mở đầu bài thơ, nhà thơ khắc họa hình ảnh người mẹ trong công việc quen thuộc là trồng cây, hái quả:
Những mùa quả mẹ tôi hái được
Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng
Những mùa quả lặn rồi lại mọc
Như mặt trời, khi như mặt trăng.
Câu thơ mộc mạc, tự nhiên như lời kể đời thường mà giàu sức gợi. Người mẹ không chỉ là người thu hoạch, mà còn là người gieo trồng, chăm bón và hi vọng. Hành động “hái được” nhưng “vẫn trông vào tay mẹ vun trồng” là biểu hiện của sự kiên trì, của tình yêu thương âm thầm mà sâu sắc. Hình ảnh những mùa quả nối tiếp nhau, “lặn rồi lại mọc” như mặt trời và mặt trăng gợi ra sự tuần hoàn của thời gian, cũng là chu kỳ không ngừng nghỉ của cuộc sống và tình mẹ. Đó là hình ảnh vừa cụ thể, vừa mang ý nghĩa biểu tượng, vừa nói lên quy luật tự nhiên, vừa ẩn chứa sự bền bỉ, âm thầm mà bền chặt trong tình cảm của người mẹ.
Sang khổ thơ tiếp theo, hình ảnh “quả” không chỉ còn là cây trái ngoài vườn, mà đã chuyển hóa thành một biểu tượng cho chính những người con, thành quả lớn nhất đời mẹ:
Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên
Còn những bí và bầu thì lớn xuống
Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn
Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi.
Câu thơ mở ra sự so sánh vừa dí dỏm, vừa sâu sắc, người con “lớn lên”, cây trái “lớn xuống”, nhưng tất cả đều được sinh ra và nuôi dưỡng từ đôi tay mẹ. Cái lớn lên kia là thể xác, là tâm hồn, là cả một hành trình sống mà mẹ đã vun trồng bằng tất cả yêu thương. Giọt mồ hôi mặn là một hình ảnh đặc tả gây ám ảnh, bởi nó không chỉ là sự lao động vất vả về thể chất, mà còn là sự hy sinh lặng thầm về tinh thần. “Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi”, một câu thơ như nhấn chìm người đọc vào trong thế giới nội tâm sâu thẳm của mẹ, nơi không ồn ào, không đòi hỏi, chỉ có sự cho đi vô điều kiện. Những giọt mồ hôi ấy đã nuôi lớn không chỉ những cây bầu, bí, mà còn nuôi lớn cả những con người, những “thứ quả trên đời”.
Khổ thơ cuối là đỉnh cao cảm xúc, và cũng là nơi nhà thơ đặt ra một câu hỏi đầy ám ảnh:
Và chúng tôi, một thứ quả trên đời
Bảy mươi tuổi mẹ đợi chờ được hái
Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi
Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?
Nguyễn Khoa Điềm không còn viết như một nhà thơ, mà như một người con đang giãi bày nỗi niềm, sự day dứt muộn màng. Ông tự nhận mình là “một thứ quả trên đời”, nghĩa là một thành quả từ bàn tay mẹ, từ tình thương và hy sinh của mẹ. Nhưng “bảy mươi tuổi mẹ đợi chờ được hái” lại khiến người đọc lặng đi vì xúc động. Người mẹ đã hy sinh cả cuộc đời, đã sống trong chờ đợi, mong mỏi sự trưởng thành của con, mong một ngày được hưởng quả ngọt từ tình yêu thương mình đã gieo trồng. Nhưng liệu những đứa con ấy đã kịp “chín” hay chưa? Liệu khi bàn tay mẹ đã mỏi, khi tuổi già đã đổ xuống đôi vai gầy, những người con có kịp làm mẹ vui lòng, kịp báo đáp những năm tháng mẹ đã âm thầm hy sinh? Câu hỏi cuối cùng, “Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?”, là câu hỏi tự vấn, là nỗi sợ hãi không chỉ của nhà thơ mà của tất cả chúng ta, những người từng có một người mẹ âm thầm như thế.
Bài thơ ngắn, ngôn ngữ mộc mạc, không cầu kỳ vần điệu, nhưng lại mang sức nặng cảm xúc lớn lao. Nghệ thuật ẩn dụ được vận dụng xuyên suốt, hình ảnh “quả” được đẩy dần từ nghĩa cụ thể sang nghĩa biểu tượng, từ cây trái đến con người, từ sự lớn lên sinh học đến sự trưởng thành về nhân cách. Cái hay của bài thơ là ở chỗ, nó không tô vẽ mẹ bằng những hình ảnh cao siêu, mà làm hiện lên một người mẹ thật, gần gũi, bình dị mà vĩ đại trong sự âm thầm chịu đựng và hy sinh. Giọng thơ trầm, nhẹ, đôi khi như lời thủ thỉ, tâm tình, lại có sức lay động sâu sắc.
“Mẹ và quả” không phải là một bài thơ tán dương mẹ bằng những ngôn từ bay bổng, mà bằng chính những suy ngẫm lặng lẽ, thấm thía. Bài thơ là một lời nhắc nhở dịu dàng, nhưng không kém phần nghiêm khắc rằng, trưởng thành không chỉ là lớn lên, mà còn là biết sống có trách nhiệm, có đạo lý. Mỗi người con phải tự hỏi mình, ta đã thật sự là một “thứ quả chín” trong mắt mẹ hay chưa? Hay đến khi mẹ không còn đủ sức chờ đợi, ta mới nhận ra mình còn quá non xanh?
Đọc xong bài thơ, mỗi chúng ta như lặng người lại, để nhớ về mẹ, để nghĩ về sự trưởng thành, để sống sâu hơn với tình cảm và đạo lý ở đời.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/