Hê-ghen từng viết: “Phải đẩy tới chóp đỉnh cao của mâu thuẫn thì sự sống nhiều hình mới vẽ ra”. Tư tưởng này không chỉ là một nguyên lý triết học mà còn là lăng kính hữu ích để nhìn nhận các tác phẩm văn học. Trong văn học, mâu thuẫn không chỉ là xung đột giữa các nhân vật hay hoàn cảnh mà còn là trung tâm làm nên chiều sâu và sức hấp dẫn của tác phẩm. Chính nhờ những mâu thuẫn được đẩy lên đỉnh điểm, thế giới nghệ thuật mới bừng sáng với những tầng ý nghĩa phong phú, phản ánh đời sống đa chiều và phức tạp.
Nhận định của Hê-ghen khẳng định vai trò của mâu thuẫn trong việc thúc đẩy sự phát triển. Trong văn học, mâu thuẫn chính là hạt nhân của cốt truyện, là nơi mà tính cách, tư tưởng và tâm hồn nhân vật được thể hiện rõ nét nhất. Khi mâu thuẫn đạt đến “chóp đỉnh cao,” tức là khi xung đột được đẩy tới mức căng thẳng nhất, tác phẩm sẽ mở ra một bước ngoặt, phản ánh sâu sắc hiện thực đời sống và tư tưởng của con người.
- Vai trò của mâu thuẫn trong văn học
- Mâu thuẫn làm nên cốt truyện
Mỗi tác phẩm văn học đều xoay quanh một hoặc nhiều mâu thuẫn, đó có thể là:
- Mâu thuẫn giữa cá nhân và xã hội (như trong Chí Phèo của Nam Cao).
- Mâu thuẫn nội tâm của nhân vật (như trong Truyện Kiều của Nguyễn Du).
- Mâu thuẫn giữa lý tưởng và hiện thực (như trong Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành).
Những mâu thuẫn này tạo nên xung đột và thúc đẩy sự vận động của cốt truyện, khiến câu chuyện trở nên hấp dẫn, đồng thời phản ánh hiện thực đời sống và những vấn đề mang tính thời đại.
- Mâu thuẫn khắc họa chiều sâu nhân vật
Khi mâu thuẫn đạt đến đỉnh điểm, nhân vật buộc phải bộc lộ tính cách, tư tưởng và cảm xúc sâu kín nhất.
- Trong Chí Phèo, mâu thuẫn giữa khát vọng làm người lương thiện và thực tại bị tha hóa đã đẩy nhân vật đến hành động tuyệt vọng: giết Bá Kiến rồi tự sát. Đỉnh cao của mâu thuẫn không chỉ khắc họa bi kịch cá nhân mà còn tố cáo xã hội phi nhân tính đã đẩy con người vào đường cùng.
- Trong Truyện Kiều, mâu thuẫn nội tâm của Thúy Kiều giữa tình yêu và chữ hiếu đã đẩy nàng đến quyết định bán mình chuộc cha. Qua đó, Nguyễn Du làm nổi bật vẻ đẹp của đức hy sinh, đồng thời phê phán những bất công của xã hội phong kiến.
- Mâu thuẫn tạo nên giá trị tư tưởng và nghệ thuật
Mâu thuẫn không chỉ làm nên cốt truyện mà còn mở ra những tầng nghĩa sâu sắc, tạo nên sức sống lâu bền cho tác phẩm.
- Trong Vợ nhặt của Kim Lân, mâu thuẫn giữa nạn đói khắc nghiệt và khát vọng sống của con người được đẩy lên đỉnh điểm khi nhân vật Tràng quyết định lấy vợ giữa cảnh đói khổ. Chính sự mâu thuẫn này đã làm bật lên giá trị nhân văn sâu sắc: trong nghịch cảnh, con người vẫn khát khao yêu thương và hy vọng.
- Trong Rừng xà nu, mâu thuẫn giữa sự đàn áp tàn bạo của kẻ thù và tinh thần đấu tranh kiên cường của người dân Tây Nguyên được Nguyễn Trung Thành đẩy lên cao trào, thể hiện tinh thần bất khuất và ý chí quật cường của con người Việt Nam trong cuộc kháng chiến.
- Tính phổ quát và giá trị nhận định của Hê-ghen
Nhận định của Hê-ghen không chỉ đúng trong văn học mà còn phản ánh một quy luật phổ quát trong đời sống: chỉ khi đối mặt và giải quyết mâu thuẫn, con người mới có thể trưởng thành và phát triển. Trong văn học, mâu thuẫn không chỉ là xung đột bên ngoài mà còn là biểu hiện của những giá trị đối lập, tạo nên sự sống động và đa nghĩa cho tác phẩm.
III. Kết luận
Nhận định của Hê-ghen, “Phải đẩy tới chóp đỉnh cao của mâu thuẫn thì sự sống nhiều hình mới vẽ ra”, là một chân lý sâu sắc trong sáng tác và thưởng thức văn học. Chính những mâu thuẫn được đẩy tới đỉnh điểm đã giúp văn học không chỉ phản ánh hiện thực mà còn khám phá, tái hiện đời sống con người ở mọi khía cạnh sâu sắc nhất. Văn học, qua những mâu thuẫn của mình, trở thành tấm gương phản chiếu đầy đủ nhất về những bi kịch, khát vọng và vẻ đẹp muôn hình của cuộc sống.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/