“VƯỜN XƯA” CỦA TẾ HANH – NƠI THỜI GIAN XANH LÁ, TÌNH YÊU BẠC MÁI ĐẦU
Mảnh vườn xưa cây mỗi ngày mỗi xanh,
Bà mẹ già tóc mỗi ngày mỗi bạc.
Hai ta ở hai đầu công tác,
Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa?
Hai ta như ngày nắng tránh ngày mưa,
Như mặt trăng mặt trời cách trở,
Như sao hôm sao mai không cùng ở,
Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa?
Hai ta như sen mùa hạ, cúc mùa thu,
Như tháng mười hồng, tháng năm nhãn;
Em theo chim em đi về tháng tám,
Anh theo chim cùng với tháng ba qua.
Một ngày xuân em trở lại nhà,
Nghe mẹ nói anh có về, anh hái ổi.
Em nhìn lên vòm cây gió thổi,
Lá như môi thầm thĩ gọi anh về.
Lần sau anh trở lại một ngày hè,
Nghe mẹ nói em có về, bên giếng giặt.
Anh nhìn giếng, giếng sâu trong vắt,
Nước như gương soi lẻ bóng hình anh…
Mảnh vườn xưa cây mỗi ngày mỗi xanh,
Bà mẹ già tóc mỗi ngày mỗi bạc.
Hai ta ở hai đầu công tác,
Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa?
Tế Hanh – 1957
Trích Thơ Quê hương và những lời bình – NXB ĐHQG Hà Nội, 2007)
🌿 Nhà phê bình Belinsky từng cho rằng: “Thơ ca là tiếng vọng của tâm hồn, là nơi con người gửi gắm những rung động chân thành nhất.” Đúng như vậy, trong nền thơ ca Việt Nam hiện đại, Tế Hanh đã để lại nhiều vần thơ hồn hậu, tha thiết, gắn với những khát khao về quê hương, gia đình và tình yêu. Nếu trong “Quê hương”, ông từng khắc họa hình ảnh làng chài mộc mạc mà đậm đà hơi thở biển, thì ở bài thơ “Vườn xưa” (1957), ta lại bắt gặp một cung bậc khác: đó là nỗi nhớ da diết, xót xa trước cảnh chia xa của đôi lứa, của những người trẻ tuổi sống trong thời đại đất nước còn bộn bề công tác. Bài thơ vì thế không chỉ là lời tự tình của một trái tim, mà còn là tiếng vọng chung của cả một thế hệ.
🌿 Tế Hanh (1921 – 2009) là một trong những gương mặt tiêu biểu của phong trào Thơ mới, đồng thời cũng là cây bút giàu sức sáng tạo trong nền thơ Việt Nam sau 1945. Hồn thơ ông hồn hậu, chân thành, gắn bó sâu nặng với quê hương, với tình cảm đời thường mộc mạc. Bài thơ “Vườn xưa” được sáng tác năm 1957, khi đất nước chia cắt và lớp thanh niên phải đi khắp nơi nhận công tác. Trong hoàn cảnh ấy, những rung động tình cảm riêng tư càng trở nên day dứt và ám ảnh.
🌿 Ngay từ khổ mở đầu, nỗi chia lìa đã hiện lên trong dáng dấp của một mảnh vườn quê:
“Mảnh vườn xưa cây mỗi ngày mỗi xanh,
Bà mẹ già tóc mỗi ngày mỗi bạc.
Hai ta ở hai đầu công tác,
Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa?”
Điệp ngữ “mỗi ngày mỗi” đặt trong hai hình ảnh đối lập – cây xanh thêm, tóc bạc đi – đã vẽ ra dòng chảy thời gian không ngừng trôi. Trước sự biến chuyển ấy, con người lại càng day dứt vì khoảng cách: “hai ta ở hai đầu công tác”. Mảnh vườn xưa trở thành biểu tượng của ký ức, của sự gắn bó máu thịt, nhưng cũng chính là nơi để thấm thía sự xa cách. Câu hỏi tu từ “Có bao giờ…” vang lên như một tiếng thở dài, vừa khắc khoải, vừa bất lực trước tình thế éo le.
🌿 Sang khổ thơ thứ hai, Tế Hanh dùng liên tiếp những so sánh để nhấn mạnh sự chia lìa:
“Hai ta như ngày nắng tránh ngày mưa,
Như mặt trăng mặt trời cách trở,
Như sao hôm sao mai không cùng ở…”
Một chuỗi hình ảnh vũ trụ quen thuộc – mặt trời, mặt trăng, sao hôm, sao mai – nhưng qua cái nhìn của nhà thơ lại hóa thành những minh chứng cho sự xa cách. Tình yêu vốn gắn liền với sum vầy, với hội ngộ, nay lại bị đẩy vào thế đối lập vĩnh viễn. Những so sánh ấy không chỉ gợi một nỗi buồn tình cảm riêng tư, mà còn phản ánh hiện thực xã hội lúc bấy giờ: khi đất nước còn bộn bề, thanh niên phải dấn thân cho công tác, cho lý tưởng, buộc phải chấp nhận hy sinh hạnh phúc riêng.
🌿 Đến khổ thơ thứ ba, nỗi chia xa được cụ thể hóa trong vòng quay của thời gian và mùa vụ:
“Hai ta như sen mùa hạ, cúc mùa thu,
Như tháng mười hồng, tháng năm nhãn…”
Những loài hoa, trái cây theo mùa gắn với nhịp điệu của đất trời, nhưng lại không cùng chung khoảnh khắc nở rộ. Tình yêu của đôi lứa cũng vậy – lỡ nhịp, chẳng thể gặp gỡ. Câu thơ “Em theo chim em đi về tháng tám / Anh theo chim cùng với tháng ba qua” vừa gợi sự chuyển dời của thiên nhiên, vừa chan chứa nỗi xót xa: hai người như hai cánh chim, cùng bay trong một bầu trời mà chẳng thể cùng đường. Ẩn sau đó là bi kịch của tuổi trẻ: tình yêu luôn ở phía trước, nhưng chiến tranh, công tác, lý tưởng lại buộc họ phải tạm gác lại.
🌿 Những khổ thơ tiếp theo là hai lần trở về của đôi lứa, nhưng trớ trêu thay, họ chẳng bao giờ gặp mặt:
“Một ngày xuân em trở lại nhà,
Nghe mẹ nói anh có về, anh hái ổi…
…
Lần sau anh trở lại một ngày hè,
Nghe mẹ nói em có về, bên giếng giặt…”
Cả hai đều về, đều khao khát gặp nhau, nhưng lần nào cũng lỡ. Nỗi lỡ làng ấy được diễn tả bằng những hình ảnh giàu sức gợi: lá “thầm thì gọi anh về”, giếng “soi lẻ bóng hình anh”. Thiên nhiên như cũng đồng cảm, sẻ chia nỗi buồn với con người. Mảnh vườn, vòm cây, giếng nước – những hình ảnh quen thuộc của làng quê – bỗng trở thành nhân chứng cho tình yêu dang dở. Đây là chỗ Tế Hanh bộc lộ rõ nhất cái chất trữ tình hồn hậu: ông không trực tiếp than thở, mà để cảnh vật nói hộ lòng người.
🌿 Và rồi, khổ thơ cuối khép lại bài thơ bằng sự trở lại của điệp khúc mở đầu:
“Mảnh vườn xưa cây mỗi ngày mỗi xanh,
Bà mẹ già tóc mỗi ngày mỗi bạc.
Hai ta ở hai đầu công tác,
Có bao giờ cùng trở lại vườn xưa?”
Kết cấu vòng tròn khiến nỗi đau như không lối thoát. Thời gian cứ trôi, mảnh vườn vẫn xanh, mẹ già ngày càng bạc tóc, nhưng đôi lứa thì mãi xa cách. Sự lặp lại ấy không phải là dư thừa, mà là sự nhấn mạnh, như một vòng xoáy ám ảnh khôn nguôi. Bài thơ vì thế không chỉ là lời than thở của tình yêu lỡ dở, mà còn là nỗi niềm chung của cả một thế hệ thanh niên phải hi sinh hạnh phúc riêng cho nghĩa vụ lớn lao.
🌿 Về nghệ thuật, Tế Hanh đã thành công khi kết hợp giọng điệu tha thiết, buồn thương với những hình ảnh dân dã, gần gũi: vườn cây, mái tóc mẹ, giếng nước, hoa trái bốn mùa… Tất cả vừa mang tính hiện thực vừa giàu sức gợi biểu tượng. Điệp khúc và so sánh liên tiếp tạo nên âm hưởng da diết, quẩn quanh, rất hợp với tâm trạng nhớ thương, xa cách.
🌿 Có thể nói, “Vườn xưa” là một trong những thi phẩm tiêu biểu cho hồn thơ Tế Hanh sau 1954: chân thành, hồn hậu, thấm đẫm nỗi niềm cá nhân nhưng cũng phản chiếu thời đại. Đọc bài thơ, ta không chỉ cảm nhận được tình yêu da diết mà còn thấu hiểu sự hi sinh thầm lặng của cả một thế hệ. Bài thơ khẳng định một chân lý giản dị mà sâu xa: tình yêu, dù dang dở, vẫn mãi xanh trong ký ức, như mảnh vườn quê mỗi ngày mỗi xanh, bất chấp dòng chảy vô tình của thời gian.
———————————-
Học Văn Bằng Công Thức Cùng Cô Diệu Thu – Học chuẩn, thi chuẩn
Hotline: 0833.873.089
Địa chỉ: Ngõ 123, Thuỵ Phương, Bắc Từ Liêm, Hà Nội
Website: https://letrandieuthu.com
#hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu