✉️“THƯ GỬI MẸ” – BỨC THƯ ĐẪM NƯỚC MẮT CỦA NGƯỜI LÍNH TRẺ
Thưa mẹ!
Con về với mẹ đây.
Những ngọn gió thổi qua vườn cuối hạ,
Lá xôn xao những cánh thư thầm.
Chiến tranh đã tắt cuối con đường,
Cau vẫn rụng vào những chiều thương nhớ,
Bầy sẻ nâu đã bao mùa sinh nở,
Con đã về, mẹ có thấy con không?
Cỏ đã lên mầm trên những hố bom,
Ôi, Tổ quốc lại một lần đứng dậy!
Gió thổi suốt bốn nghìn năm và mẹ,
Nước mắt đầy trên những vết nhăn.
Con đã về với mẹ, chiều nay.
Mà mẹ không nhìn thấy,
Con mèo thay con thức cùng với mẹ,
Lặng im theo bóng mẹ lưng còng
Chiến tranh qua rồi và mãi mãi con tin
Con ngủ quên dưới cánh rừng lá bạc
Khi gió thổi là con tỉnh giấc
Theo đường gió con về ngắm mẹ sau lưng…
Viên bi tròn vẫn lăn mãi qua sân,
Cần câu cũ buông vào từng kỷ niệm,
Cánh diều giấy trẻ con làng lại thả,
Tiếng sáo trăng tìm đến ngõ nhà mình.
Con đã về rón rén bước chân,
Như thủa nhỏ để oà trong nức nở,
Con đã về mẹ bớt ho mẹ nhé,
Bông hoa đèn lại nở sáng trong đêm.
Có tiếng gà gọi mẹ góc vườn xa
Con vẫn thế hò reo chùm khế ngọt
Cau lại trổ mẹ ơi cau sẽ bổ
Trong cơn mê tiếng trẻ nói vang nhà.
Chiến tranh qua rồi và mãi mãi con tin
Con không chết, con chỉ không lớn nữa
Và con sống suốt đời mười tám tuổi
Như buổi chiều chào mẹ con đi…
(Nguồn: Thơ hiện đại Việt Nam – Nguyễn Quang Thiều)
Chú thích:
– Thư gửi mẹ – lời của một người lính đã hy sinh, trích trong Trường ca “Những người lính của làng” của nhà thơ Nguyễn Quang Thiều được viết tại thành phố Hồ Chí Minh, sau khi chiến tranh vừa kết thúc.
✉️ Trong kho tàng thơ ca Việt Nam viết về chiến tranh, có những vần thơ vang lên hào sảng như khúc khải hoàn, nhưng cũng có những vần thơ nhỏ nhẹ, thấm đẫm nước mắt, đi sâu vào nỗi đau mất mát của con người. “Thư gửi mẹ” của Nguyễn Quang Thiều là một thi phẩm như thế. Đọc bài thơ, ta như nghe tiếng thì thầm từ cõi vĩnh hằng, nơi một người lính trẻ đã ngã xuống gửi lời về cho mẹ, mang theo tình yêu tha thiết với quê hương, với tuổi trẻ và với tình mẫu tử bất diệt.
✉️ Nguyễn Quang Thiều là gương mặt tiêu biểu của thơ ca đương đại Việt Nam, một nhà thơ giàu sáng tạo, luôn tìm tòi những cách biểu đạt mới mẻ nhưng vẫn đau đáu với thân phận con người, với nỗi niềm quê hương xứ sở. Bài thơ “Thư gửi mẹ” trích từ trường ca “Những người lính của làng”, được sáng tác sau ngày đất nước thống nhất. Đây là tiếng lòng của một người lính đã hi sinh, viết như một bức thư gửi từ cõi âm, vừa day dứt, vừa bi tráng, vừa làm ta nghẹn ngào, vừa khơi dậy trong lòng người đọc sự kính phục, ngợi ca.
✉️ Ngay từ khổ mở đầu, lời thơ vang lên giản dị mà tha thiết:
“Thưa mẹ!
Con về với mẹ đây.
Những ngọn gió thổi qua vườn cuối hạ,
Lá xôn xao những cánh thư thầm.”
Cách xưng hô “Thưa mẹ!” khiến toàn bài thơ mang giọng điệu một bức thư thân tình. Người con trở về không phải bằng hình hài, mà bằng linh hồn, theo “ngọn gió cuối hạ”, ẩn trong “lá xôn xao”. Thiên nhiên trở thành cánh thư mang hồn con về bên mẹ. Đây chính là sức mạnh của thơ ca: từ những hình ảnh bình dị, qua lăng kính cảm xúc, nó hóa thành biểu tượng giàu ý nghĩa. Lí luận văn học từng khẳng định: ngôn ngữ nghệ thuật là ngôn ngữ giàu tính biểu trưng, và đoạn thơ này là minh chứng khi gió, lá, vườn quê trở thành nhịp cầu của tình mẫu tử.
✉️ Bước sang khổ tiếp theo, hiện thực và hồi ức xen lẫn:
“Chiến tranh đã tắt cuối con đường,
Cau vẫn rụng vào những chiều thương nhớ,
Bầy sẻ nâu đã bao mùa sinh nở,
Con đã về, mẹ có thấy con không?”
Chiến tranh đã lùi vào quá khứ, nhưng vết thương nó để lại thì chẳng bao giờ xóa nhòa. Làng quê vẫn tiếp tục vòng quay đời thường: cau vẫn rụng, sẻ vẫn sinh nở, nhưng người con thì đã hóa thành linh hồn. Câu hỏi “Mẹ có thấy con không?” khiến người đọc nhói lòng. Nó không chỉ là lời của một người con gửi mẹ, mà còn là lời của cả một thế hệ thanh niên đã ngã xuống. Như Hoài Thanh từng nói: “Thơ là tiếng nói đồng điệu của tâm hồn”. Câu hỏi ấy vì thế mà vượt khỏi biên giới cá nhân để trở thành nỗi day dứt của muôn bà mẹ Việt Nam.
✉️ Ở khổ thơ kế tiếp, những hình ảnh mang tính biểu tượng xuất hiện:
“Cỏ đã lên mầm trên những hố bom,
Ôi, Tổ quốc lại một lần đứng dậy!
Gió thổi suốt bốn nghìn năm và mẹ,
Nước mắt đầy trên những vết nhăn.”
Cỏ mọc trên hố bom là hình ảnh vừa thực vừa mang ý nghĩa tượng trưng: sự hồi sinh trên đống tro tàn. Tổ quốc sau bao lần đau thương lại tiếp tục đứng dậy như người mẹ sau bao giọt nước mắt vẫn kiên cường tồn tại. Nguyễn Quang Thiều đã gắn hình tượng Tổ quốc với hình tượng Mẹ, qua đó làm nổi bật mối liên hệ: mẹ là Tổ quốc trong phạm vi gia đình, còn Tổ quốc là người mẹ vĩ đại của cả dân tộc. Đây chính là quy luật khái quát của văn học: từ cái riêng vươn tới cái chung, từ hình ảnh một bà mẹ cụ thể mà gợi lên bóng dáng Mẹ Việt Nam trong lịch sử.
✉️ Khổ thơ tiếp theo mang sắc thái trầm lắng, thấm đẫm cô đơn:
“Con đã về với mẹ, chiều nay.
Mà mẹ không nhìn thấy,
Con mèo thay con thức cùng với mẹ,
Lặng im theo bóng mẹ lưng còng.”
Niềm vui “con đã về” lập tức bị phủ bởi nỗi đau “mẹ không nhìn thấy”. Nỗi hiu quạnh của người mẹ hiện lên qua chi tiết con mèo thức cùng, thay cho đứa con đã mất. Bóng mẹ “lưng còng” gợi bao nhọc nhằn, cô độc. Ở đây, nhà thơ không tô vẽ bi kịch dữ dội, mà chọn những hình ảnh đời thường, giản dị để khắc họa nỗi đau. Đó chính là tính chân thực và nhân bản của thơ ca: nó lay động không phải bằng sự ồn ào, mà bằng sự lặng lẽ chạm đến trái tim.
✉️ Người lính tiếp tục bày tỏ niềm tin từ cõi vĩnh hằng:
“Chiến tranh qua rồi và mãi mãi con tin
Con ngủ quên dưới cánh rừng lá bạc
Khi gió thổi là con tỉnh giấc
Theo đường gió con về ngắm mẹ sau lưng…”
Cái chết được hình dung như một giấc ngủ quên, để rồi trong từng cơn gió, linh hồn lại tỉnh giấc, trở về với mẹ. Nghệ thuật ở đây đã hóa giải sự mất mát bằng một cách nhìn lạc quan, giàu tính nhân văn: cái chết không phải là dấu chấm hết, mà là sự tiếp nối trong một hình thức khác. Thơ ca, đúng như quan niệm, có thể “bất tử hóa” con người trước sự hủy diệt của thời gian.
✉️ Những khổ thơ tiếp nối đầy ắp kỷ niệm tuổi thơ:
“Viên bi tròn vẫn lăn mãi qua sân,
Cần câu cũ buông vào từng kỷ niệm,
Cánh diều giấy trẻ con làng lại thả,
Tiếng sáo trăng tìm đến ngõ nhà mình.”
Những đồ vật, trò chơi của tuổi thơ hiện về gợi sự sống động như vẫn còn đó. Người con “rón rén bước chân / như thuở nhỏ để òa trong nức nở” – đó là sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa hồn người con đã khuất với nỗi nhớ trong lòng mẹ. Văn học nhiều khi đẹp nhất ở sự hoài niệm, vì hoài niệm làm sống lại những gì tưởng như mất đi, để tình cảm thêm phần da diết.
✉️ Đoạn cuối cùng của bài thơ đưa bi kịch lên tầm khái quát bi tráng:
“Chiến tranh qua rồi và mãi mãi con tin
Con không chết, con chỉ không lớn nữa
Và con sống suốt đời mười tám tuổi
Như buổi chiều chào mẹ con đi…”
Cái chết không còn là dấu chấm hết, mà là sự bất tử trong tuổi mười tám. Người con “không chết”, chỉ “không lớn nữa”, mãi mãi dừng lại ở tuổi thanh xuân đẹp nhất. Ở đây, Nguyễn Quang Thiều đã nâng nỗi đau cá nhân thành một biểu tượng nghệ thuật: tuổi trẻ hiến dâng cho Tổ quốc sẽ sống mãi trong ký ức lịch sử. Đúng như quan niệm của nhiều nhà lí luận, tác phẩm văn học lớn luôn vươn đến “tính điển hình”, từ một số phận cá nhân mà khái quát nên cả một thế hệ.
✉️ Về nghệ thuật, Nguyễn Quang Thiều đã kết hợp thành công giọng điệu bi thương và tha thiết, tạo nên sự cộng hưởng cảm xúc sâu sắc. Thể thơ tự do, phóng khoáng, nhiều hình ảnh giản dị mà giàu sức gợi, tiếng cau rụng, áo phơi, cánh diều giấy… làm bật lên hơi thở đời sống. Cách viết như một bức thư khiến giọng thơ trở nên chân thực, gần gũi, gợi cảm giác đối thoại giữa người con đã mất và người mẹ đang sống.
✉️ Khép lại bài thơ, ta vẫn nghe dư âm nghẹn ngào của tình mẫu tử, nhưng đồng thời cũng cảm nhận niềm tự hào và kiêu hãnh. “Thư gửi mẹ” là tiếng khóc tiễn đưa, nhưng cũng là khúc ca bất tử về tình yêu, sự hi sinh và niềm tin vào sự trường tồn của tuổi trẻ. Nó cho thấy sức mạnh đặc biệt của văn học: biến nỗi đau thành cái đẹp, biến cái chết thành sự vĩnh hằng. Đặt trong dòng chảy văn học, ta thấy tiếng thơ này đồng vọng với những khúc ca thương nhớ trong “Màu tím hoa sim” (Hữu Loan), hay hòa cùng niềm tự hào bi tráng trong “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” (Nguyễn Khoa Điềm). Tất cả đã làm nên một di sản tinh thần lớn lao: ca ngợi và tri ân thế hệ trẻ Việt Nam đã hóa thân vào đất nước, để hôm nay chúng ta được sống trong hòa bình.
———————————-
Học Văn Bằng Công Thức Cùng Cô Diệu Thu – Học chuẩn, thi chuẩn
Hotline: 0833.873.089
Địa chỉ: Ngõ 123, Thuỵ Phương, Bắc Từ Liêm, Hà Nội
Website: https://letrandieuthu.com
#hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu