Thơ ca từ bao đời nay vẫn được coi là tiếng lòng của con người, là nơi chạm đến những rung động tinh tế nhất của tâm hồn. Nhưng thơ không chỉ dừng lại ở việc gợi lên cảm xúc – nếu chỉ có vậy, nó sẽ mong manh như làn khói, tan biến ngay sau khi đọc xong. Thơ còn phải khơi gợi những suy tư, lay động những miền sâu thẳm trong tâm trí, để người đọc không chỉ cảm mà còn nghĩ, không chỉ rung động mà còn chiêm nghiệm. Chính vì thế, Nguyễn Đình Thi đã khẳng định: “Thơ muốn lay động những chiều sâu của tâm hồn, đem cảm xúc mà đi thẳng vào sự suy nghĩ.” Một câu nói ngắn gọn nhưng hàm chứa cả bản chất của thơ ca: thơ không chỉ là những xúc cảm thoáng qua mà còn là một hành trình đi vào nhận thức, một sự đối thoại giữa trái tim và trí tuệ, giữa người viết và người đọc, giữa thơ và cuộc đời. Hãy cùng cô Diệu Thu làm rõ nhận định này.
Nhà thơ Nguyễn Đình Thi từng khẳng định: “Thơ muốn lay động những chiều sâu của tâm hồn, đem cảm xúc mà đi thẳng vào sự suy nghĩ.” Nhận định này không chỉ thể hiện một quan niệm nghệ thuật sâu sắc mà còn gợi mở cách hiểu về bản chất và chức năng của thơ ca trong nền văn học. Thơ, khác với văn xuôi hay các hình thức nghệ thuật khác, không chỉ tái hiện hiện thực mà còn thâm nhập vào những tầng sâu nhất của tâm hồn con người, khơi dậy những rung cảm mãnh liệt và từ đó dẫn dắt tư duy, làm giàu thêm thế giới tinh thần của độc giả.
Trước hết, nhận định nhấn mạnh đến chức năng lay động tâm hồn của thơ ca. Nếu văn xuôi chủ yếu thiên về miêu tả, tự sự và lập luận để truyền đạt ý tưởng một cách trực tiếp, thì thơ lại sử dụng ngôn ngữ hàm súc, giàu nhạc tính và hình tượng để đánh thức cảm xúc người đọc. Chính nhờ khả năng khơi gợi ấy, thơ ca không đơn thuần cung cấp tri thức hay tái hiện cuộc sống mà còn chạm đến những miền sâu kín nhất trong tâm hồn con người. Như Hoài Thanh từng viết trong Thi nhân Việt Nam, thơ là “sự sống được chắt lọc,” là tiếng lòng thổn thức, là những rung động tinh vi không thể diễn đạt bằng lối nói thông thường. Khi Xuân Diệu viết:
“Làm sao sống được mà không yêu
Không nhớ không thương một kẻ nào?”
Đó không chỉ là một câu thơ về tình yêu, mà là sự thổn thức của một tâm hồn khao khát giao cảm với cuộc đời, một sự lay động mạnh mẽ đánh thức những cảm xúc sâu kín trong mỗi con người.
Tuy nhiên, thơ ca không dừng lại ở cảm xúc. Nếu chỉ đơn thuần khơi gợi những rung động nhất thời, thơ sẽ trở thành những lời than vãn vô nghĩa hoặc những tiếng reo vui hời hợt. Chính vì vậy, Nguyễn Đình Thi mới nhấn mạnh: “đem cảm xúc mà đi thẳng vào sự suy nghĩ.” Nghĩa là, thơ ca không chỉ dừng lại ở việc làm con người xúc động, mà còn phải hướng đến nhận thức, đến tư tưởng. Cảm xúc trong thơ không phải là những cơn sóng vô định, mà phải trở thành động lực để dẫn dắt tư duy, giúp con người suy ngẫm sâu sắc hơn về cuộc đời, về nhân sinh, về những quy luật vận động của thế giới.
Điều này lý giải vì sao những tác phẩm thơ lớn luôn hàm chứa những giá trị tư tưởng sâu sắc. Nguyễn Du trong Truyện Kiều không chỉ kể về số phận một người con gái tài sắc mà thông qua đó, ông đã đặt ra những vấn đề lớn về nhân phẩm, về bất công xã hội:
“Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung.”
Đọc những câu thơ ấy, ta không chỉ xót thương cho Kiều mà còn nhận ra cả một hệ thống tư tưởng mang tính triết lý về số phận con người trong xã hội phong kiến. Tương tự, Chế Lan Viên trong bài thơ Tiếng hát con tàu không chỉ bày tỏ nỗi nhớ quê hương mà còn đưa ra một suy ngẫm về sự gắn bó giữa con người và những vùng đất đã đi qua:
“Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi, đất đã hóa tâm hồn.”
Những câu thơ ấy không chỉ đẹp về mặt hình ảnh mà còn chứa đựng một nhận thức sâu sắc về sự tương tác giữa con người và không gian sống, về cách ký ức và tình cảm có thể biến những miền đất tưởng như vô tri thành một phần của tâm hồn con người.
Sự kết hợp giữa cảm xúc và tư duy trong thơ chính là yếu tố khiến thơ ca có sức sống bền bỉ qua thời gian. Một bài thơ chỉ thiên về cảm xúc sẽ dễ dàng bị lãng quên vì nó không đủ chiều sâu để đọng lại trong tâm trí người đọc. Ngược lại, một bài thơ chỉ đơn thuần là triết lý khô khan thì sẽ mất đi sức lay động của nghệ thuật. Một tác phẩm thơ ca lớn phải đạt đến sự hài hòa giữa hai yếu tố này: cảm xúc phải là cánh cửa mở ra suy tư, còn tư duy phải là điểm tựa để cảm xúc trở nên bền vững.
Nhìn lại tiến trình thơ ca Việt Nam, ta thấy rõ sự vận động theo hướng mà Nguyễn Đình Thi đã khẳng định. Thơ ca trung đại, dù giàu tính triết lý và giáo huấn, vẫn không thể thiếu đi những cảm xúc chân thành của nhà thơ. Nguyễn Trãi với những bài thơ về thiên nhiên, về nỗi lòng của kẻ sĩ không chỉ truyền tải tư tưởng về đạo làm người mà còn mang trong đó những rung cảm chân thật trước vẻ đẹp của cuộc sống. Sang đến thơ ca hiện đại, đặc biệt là phong trào Thơ Mới, cảm xúc cá nhân được đề cao hơn bao giờ hết, nhưng không phải là những cảm xúc trống rỗng mà là những suy tư sâu sắc về thân phận con người, về thời gian, về tình yêu và cuộc sống.
Như vậy, nhận định của Nguyễn Đình Thi không chỉ là một phát biểu về bản chất của thơ ca mà còn là một kim chỉ nam giúp ta hiểu rõ hơn về giá trị của một tác phẩm thơ. Một bài thơ hay không chỉ khiến ta rung động mà còn khiến ta suy nghĩ, không chỉ khơi gợi cảm xúc mà còn mở ra những chân trời tư tưởng mới. Và cũng chính bởi vậy, thơ ca không bao giờ là một trò chơi ngôn từ đơn thuần, mà là một cuộc đối thoại giữa trái tim và trí tuệ, giữa nghệ thuật và triết lý, giữa cái đẹp và sự thật.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/