Thơ ca, từ thuở sơ khai, đã luôn là hình thức nghệ thuật cao quý, là phương tiện truyền tải những cảm xúc sâu lắng, những suy tư triết lý và cả những khát vọng cao cả của con người. Trong truyền thống văn học phương Đông, đặc biệt là trong thơ cổ điển Việt Nam và Trung Quốc, người xưa có câu: “Thi trung hữu họa, thi trung hữu nhạc” – trong thơ có họa, trong thơ có nhạc. Câu nói này không chỉ phản ánh một quan niệm về thơ, mà còn thể hiện một triết lý sâu sắc về sự tổng hòa của các yếu tố nghệ thuật. Thơ không chỉ là ngôn từ, mà còn là bức tranh, là âm thanh, là nhịp điệu, tất cả hòa quyện để tạo nên một tác phẩm toàn vẹn, chạm đến tận cùng những cung bậc cảm xúc của người đọc. Cùng cô Diệu Thu làm sáng tỏ nhé!
Câu nói “Thi trung hữu họa, thi trung hữu nhạc” đã từ lâu trở thành kim chỉ nam, là tiêu chuẩn để đánh giá một bài thơ cổ điển trong văn hóa phương Đông. Người xưa quan niệm rằng, một bài thơ hay không chỉ là sự kết hợp tài tình giữa ngôn từ, hình ảnh và âm thanh, mà nó còn phải đáp ứng được một yếu tố thẩm mỹ toàn diện, một sự hòa quyện tuyệt vời giữa nghệ thuật tạo hình và nhạc tính. Trong đó, “họa” chính là khả năng gợi lên hình ảnh, khung cảnh sống động, còn “nhạc” là sự kết hợp nhịp điệu, âm hưởng trong từng vần thơ, khiến người đọc cảm nhận được giai điệu của tâm hồn.
“Thi trung hữu họa”, tức là thơ không chỉ đơn thuần là những câu chữ khô khan, mà còn phải gợi lên trong tâm trí người đọc những hình ảnh sống động, những bức tranh thiên nhiên, cuộc sống, hay những cảnh tượng của con người và xã hội. Thơ chính là một phương tiện để thi nhân vẽ nên bức tranh bằng ngôn từ, từ đó khơi gợi xúc cảm mạnh mẽ trong lòng người thưởng thức. Thơ không chỉ nói, mà còn “vẽ” bằng lời, biến không gian trừu tượng thành những hình ảnh cụ thể mà đầy ắp ý nghĩa.
Một trong những thi nhân xuất sắc đại diện cho quan niệm này là Vương Duy, nhà thơ thời Đường, người đã đem lại cho thơ ca những bức tranh sơn thủy tuyệt đẹp qua mỗi câu chữ. Những bài thơ của ông như là những tác phẩm hội họa đích thực. Điển hình như câu thơ:
“Nhân nhàn, quế hoa lạc
Dạ tĩnh, xuân sơn không.”
Những từ ngữ như “quế hoa lạc” hay “xuân sơn không” không chỉ tạo ra hình ảnh của một cảnh sắc thiên nhiên mà còn gợi lên sự tĩnh lặng, vắng vẻ trong không gian. Hình ảnh “quế hoa rơi” và “núi xuân không một bóng người” không chỉ khiến người đọc cảm nhận được không gian mà còn thấm đẫm sự cô tịch, yên bình. Vương Duy đã làm thơ thành một nghệ thuật tạo hình hoàn hảo, một bức tranh sơn thủy động lòng người, nơi ngôn từ trở thành cây cọ vẽ nên vẻ đẹp thanh cao của tự nhiên.
“Thi trung hữu nhạc”, lại chỉ ra rằng trong thơ ca không thể thiếu yếu tố âm nhạc. Thơ không chỉ là ngôn từ khô khan mà còn là nhạc, là những giai điệu, là nhịp điệu lướt đi như một bản hòa tấu. Mỗi câu thơ, mỗi vần điệu đều có thể tạo ra một âm hưởng riêng, mang đến cho người đọc không chỉ sự hài hòa về hình thức mà còn sự rung động sâu sắc về mặt cảm xúc. Thi ca, vì thế, không đơn giản chỉ là những câu chữ, mà là một loại âm nhạc ngầm, tấu lên trong tâm hồn người thưởng thức.
Nguyễn Du, với “Truyện Kiều”, là một ví dụ nổi bật về việc sử dụng nhạc tính trong thơ. Mỗi câu thơ của ông đều như một nốt nhạc, ngân vang trong không gian và thời gian, tạo nên một giai điệu xuyến xao, da diết. Khi đọc những câu thơ:
“Cỏ non xanh tận chân trời
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.”
Người đọc không chỉ thấy được bức tranh mùa xuân tươi đẹp mà còn cảm nhận được sự nhịp nhàng, du dương của câu chữ. Chỉ bằng một vài hình ảnh giản dị nhưng Nguyễn Du đã khiến cho mỗi âm thanh, mỗi nhịp điệu như khắc sâu vào tâm hồn người thưởng thức. Câu thơ này như một điệu nhạc nhẹ nhàng, uyển chuyển, phản ánh vẻ đẹp của thiên nhiên và tình cảm con người trong sự hòa hợp.
Bản thân “thi trung hữu nhạc” chính là sự kết hợp tuyệt vời giữa nhịp điệu và cảm xúc. Trong mỗi bài thơ, nhịp điệu không chỉ thể hiện trong việc tuân thủ quy tắc vần điệu mà còn trong cách mà lời thơ chảy xuôi, như dòng suối, như một giai điệu liền mạch. Âm thanh trong thơ có thể từ những vần điệu, có thể từ sự lựa chọn từ ngữ một cách tinh tế để mang lại một âm hưởng riêng biệt. Thơ của Nguyễn Trãi, đặc biệt trong tác phẩm “Côn Sơn ca”, là một minh chứng tuyệt vời cho sự kết hợp này. Câu thơ:
“Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe như tiếng đàn cầm bên tai.”
Không chỉ miêu tả thiên nhiên, Nguyễn Trãi đã khéo léo dùng âm thanh của suối chảy để so sánh với tiếng đàn, tạo nên một sự hòa hợp tuyệt vời giữa hình ảnh và âm thanh. Đó không phải chỉ là một miêu tả đơn thuần, mà là sự giao hòa giữa cảnh vật và cảm xúc, giữa thiên nhiên và tâm hồn con người, như thể suối chảy và đàn cầm đồng vọng trong một bản nhạc hùng tráng.
“Thi trung hữu họa, thi trung hữu nhạc” chính là sự thăng hoa tuyệt vời của thơ ca, nơi những câu chữ không chỉ là phương tiện truyền tải ý nghĩa, mà là công cụ để vẽ lên những bức tranh sống động, đồng thời là nhạc phẩm ngân vang, mang lại những rung cảm sâu sắc. Thơ không chỉ là nghệ thuật của ngôn từ, mà là sự kết hợp toàn diện giữa hội họa và âm nhạc, tạo nên một tổng thể hoàn hảo của cái đẹp. Trong dòng chảy của thời gian, những bài thơ ấy vẫn tồn tại, như những bản nhạc du dương và những bức tranh tuyệt sắc, lay động tâm hồn con người qua từng thời kỳ.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/