THI CA, MIỀN TÍN NGƯỠNG CỦA CÁI ĐẸP
✒️ Từ thuở hồng hoang của lịch sử nhân loại, thi ca đã ra đời như một nhu cầu tinh thần bẩm sinh. Trước khi có triết học hay khoa học, con người đã hát ca, ngâm vịnh để giãi bày tâm trạng, để cất tiếng gọi với vũ trụ. Thi ca, bởi vậy, không chỉ là một hình thức nghệ thuật mà còn là một kiểu niềm tin, một cách con người tìm đến sự siêu thoát và an ủi. Jean Cocteau, một nghệ sĩ đa tài của văn chương Pháp, từng viết: “Thi ca là một tôn giáo không kỳ vọng.” Lời khẳng định ấy mở ra một góc nhìn độc đáo, thơ ca vừa mang tính chất thiêng liêng như một đức tin, vừa mang bản chất tự do, thuần khiết, không vụ lợi.
✒️ Trước hết, ta cần hiểu thơ ca như “một tôn giáo”. Tôn giáo là niềm tin thiêng liêng, nơi con người gửi gắm khát vọng vượt lên sự hữu hạn của đời sống. Tương tự, thơ cũng khởi nguồn từ những rung động sâu thẳm nhất của tâm hồn, từ nhu cầu vĩnh hằng được sẻ chia và thăng hoa. Bởi vậy, thơ ca mang dáng dấp của một “ngôi đền thiêng”, nơi nghệ sĩ và độc giả cùng tìm đến để gột rửa, để khát vọng sống được thắp sáng. Từ ca dao dân gian mộc mạc: “Thân em như tấm lụa đào/ Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai” cho đến những áng thơ hiện đại như “Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng?” (Chế Lan Viên), thơ ca đều chạm đến tầng sâu linh hồn, nuôi dưỡng tâm hồn nhân loại.
✒️ Nhưng khác với tôn giáo, thơ ca là “một tôn giáo không kỳ vọng”. Tôn giáo thường gắn với sự cầu xin, niềm hy vọng vào đấng siêu nhiên để cứu rỗi con người. Thơ ca thì ngược lại, nó không hứa hẹn ban phát ân huệ hay phần thưởng nào. Thơ không phải lời cầu nguyện để đổi lấy thiên đàng, mà chỉ là tiếng lòng tự do, tự tại, không vụ lợi. Chính sự “không kỳ vọng” này làm nên bản chất tự do và thuần khiết của thi ca. Khi Huy Cận viết “Lòng quê dợn dợn vời con nước/ Không khói hoàng hôn cũng nhớ nhà”, ông đâu mong cầu điều gì, mà chỉ lặng lẽ phơi bày nỗi niềm nhớ quê. Khi Xuân Quỳnh viết “Làm sao cắt nghĩa được tình yêu”, đó không phải là mong cầu, mà là sự dâng hiến tự nhiên của trái tim.
✒️ Nhận định của Jean Cocteau cũng nhấn mạnh đến thiên chức của thi ca, nó không mang tính công cụ, không nhằm phục vụ mục đích vụ lợi, mà là sự thăng hoa tinh thần. Thi ca tồn tại vì chính nó, vì khát vọng biểu đạt và sáng tạo. Như Shelley từng khẳng định: “Nhà thơ là những người lập pháp chưa được thừa nhận của thế giới”. Thơ là sự soi sáng, dẫn dắt tâm hồn, nhưng không đặt ra điều kiện hay mục tiêu ngoài bản thân nó. Tự do chính là phẩm chất căn bản, là “cõi vô vi” của thi ca.
✒️ Nhìn lại văn học Việt Nam, ta càng thấy rõ giá trị của nhận định này. Trong những năm tháng kháng chiến, thơ ca là vũ khí tinh thần, nhưng nó không chỉ là khẩu hiệu, mà là tiếng lòng tự nguyện, dâng hiến. Tố Hữu viết “Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ/ Mặt trời chân lí chói qua tim” đâu phải để kỳ vọng được tưởng thưởng, mà là tiếng reo vui tự phát của một tâm hồn gặp lí tưởng lớn. Sau chiến tranh, thơ vẫn tiếp tục hành trình đồng hành cùng đời sống, lặng lẽ như một “tôn giáo không kỳ vọng”, Nguyễn Duy với “Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín” hay Nguyễn Khoa Điềm với “Đất là nơi anh đến trường/ Nước là nơi em tắm”, tất cả đều mang vẻ đẹp thiêng liêng nhưng không ràng buộc, không áp đặt.
✒️ Có thể nói, lời của Jean Cocteau vừa khẳng định sức mạnh thiêng liêng của thơ, vừa khẳng định sự tự do, vô vụ lợi của nó. Thi ca nâng đỡ con người, làm giàu thế giới tinh thần, nhưng không đòi hỏi báo đáp, không kỳ vọng điều kiện. Chính điều ấy khiến thơ trường tồn, nó là niềm tin trong sáng, là ánh sáng soi đường, là “tôn giáo” của cái đẹp, của tình người.
✒️ Kết lại, “Thi ca là một tôn giáo không kỳ vọng”, câu nói ấy không chỉ làm sáng rõ bản chất của thi ca mà còn gợi cho ta ý thức trân trọng và yêu thơ hơn. Đọc thơ, ta tìm thấy sự cứu rỗi, nhưng đó là cứu rỗi từ bên trong, từ tiếng gọi tự do của tâm hồn. Và vì thế, thi ca sẽ còn mãi bất tử, như một đức tin tinh thần, một bến đỗ bình yên mà con người tìm về giữa cuộc đời đầy biến động.
———————————-
Học Văn Bằng Công Thức Cùng Cô Diệu Thu – Học chuẩn, thi chuẩn
Hotline: 0833.873.089
Địa chỉ: Ngõ 123, Thuỵ Phương, Bắc Từ Liêm, Hà Nội
Website: https://letrandieuthu.com
#hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu