Trong những năm tháng kháng chiến hào hùng của dân tộc Việt Nam, thơ ca đã trở thành một phần máu thịt của đời sống chiến đấu, là ngọn lửa tinh thần thắp sáng niềm tin và ý chí bất khuất. Giữa những vần thơ mang âm hưởng sử thi của thời đại, bài thơ “Sư đoàn” của Phạm Ngọc Cảnh hiện lên như một khúc tráng ca lớn, mạnh mẽ, sôi sục, hào hùng mà cũng thấm đẫm tình người. Tác phẩm không chỉ khắc họa hình ảnh những đơn vị bộ đội chủ lực kiên cường, mà sâu xa hơn, còn là lời ngợi ca bất tận dành cho sức mạnh của chiến tranh nhân dân, nơi mọi miền đất nước, mọi con người, mọi vật dụng bé nhỏ đều góp phần làm nên một sư đoàn thép. Hãy cùng cô Diệu Thu phân tích bài thơ này nhé!
Ngay từ những câu thơ đầu tiên, tác giả đã định hình hình tượng “sư đoàn” không chỉ mang ý nghĩa quân sự, mà là biểu tượng cho sức mạnh đoàn kết toàn dân, cho ý chí không thể khuất phục:
“Sẽ có những sư đoàn thép
Bất kỳ nơi đâu
Không khuất phục tù đày chém giết”
Không cần tô vẽ cầu kỳ, chỉ bằng nhịp thơ dứt khoát, điệp từ “bất kỳ nơi đâu” được lặp lại như một bản tuyên ngôn mạnh mẽ, khẳng định tinh thần chiến đấu không lùi bước không chỉ của một đội quân, mà là của cả một dân tộc. Ở đâu có đất nước bị xâm lăng, ở đó có những con người sẵn sàng hóa thân thành thép.
Phạm Ngọc Cảnh không quên nhắc đến mối quan hệ thiêng liêng giữa những người đang sống và những người đã ngã xuống:
“Nơi đâu
Người sống nợ nần người đã chết”
Chỉ một câu thơ ngắn nhưng như một nhát chạm vào lương tri. Tác giả đã biến lòng biết ơn thành mệnh lệnh đạo lý, rằng sự sống hôm nay được đánh đổi bằng máu và nước mắt, và vì thế, mỗi người đang sống phải tiếp tục gánh vác, tiếp tục tiến bước trên con đường mà lớp người đi trước còn dang dở.
Bằng lối miêu tả gần gũi, mộc mạc, tác giả đã cho thấy sức mạnh của chiến tranh nhân dân không đến từ những thứ xa vời, mà bắt nguồn từ chính những điều rất đỗi bình dị:
“Từ một cây ‘mút nhét’
Một sải xuồng bơi
Một nọc ong châm góp làm sự nghiệp”
Những vật dụng dân dã, nhỏ bé – một cành cây, một con xuồng, một vết ong chích – đều được nhìn bằng con mắt trân trọng, bởi chính chúng là những hạt mầm âm thầm, lặng lẽ góp phần làm nên sự nghiệp giải phóng dân tộc. Và rồi từ gốc tre làng, sức mạnh truyền thống được nhân lên thành một trường thành vững chãi:
“Gốc tre xanh thắng trận cả ba đời”
Tre – biểu tượng quen thuộc của tinh thần Việt Nam – bền bỉ, bất khuất, trải qua “ba đời” vẫn đứng thẳng mà chiến đấu. Câu thơ vừa mang tính hình ảnh, vừa gợi chiều sâu lịch sử, cho thấy cuộc kháng chiến không phải là cuộc chiến của riêng một thế hệ, mà là sự tiếp nối không ngơi nghỉ từ ông cha đến con cháu.
Tinh thần toàn dân đánh giặc hiện lên mạnh mẽ hơn bao giờ hết qua hình ảnh của hàng triệu con người xông ra tuyến lửa:
“Ba mươi triệu tấm lòng xông ra tuyến lửa
Vạch lối điều quân
Vai chảy xe thồ
Trồng cây xanh che chở
Mỗi bước quân đi”
Không khí chiến đấu rộn ràng, hối hả như lan ra từ từng câu chữ. Người dân không chỉ hậu thuẫn cho tiền tuyến, họ chính là tiền tuyến – với “xe thồ”, “trồng cây”, “vạch lối” – mỗi hành động nhỏ đều góp phần làm nên đại thắng. Sức mạnh của sư đoàn không chỉ đến từ kỷ luật hay vũ khí, mà đến từ những trái tim nhân dân đồng lòng đánh giặc.
Tác giả tiếp tục tái hiện quá trình lớn mạnh và trưởng thành của quân đội nhân dân Việt Nam:
“Đêm trước nấp trong lùm bắn tỉa
Sớm sau dàn trận chính qui
Đến trận bão hiệp đồng cả nước
Mỗi sư đoàn mang gió lốc bay đi…”
Chỉ qua vài câu thơ, người đọc có thể hình dung được chặng đường dài đầy máu và lửa của dân tộc: từ đánh du kích đến tập trung, từ đơn lẻ đến phối hợp đồng loạt trên toàn quốc. “Mỗi sư đoàn” giờ đây không còn là đơn vị chiến đấu riêng lẻ, mà là hiện thân của những “cơn gió lốc” – mang theo sức mạnh quét sạch kẻ thù, trả lại bình yên cho đất nước.
Một điểm đặc biệt trong bài thơ là cách nhà thơ liệt kê tên các địa danh – không theo kiểu tường thuật, mà như một bản đồ sống động của lòng yêu nước đang bừng dậy khắp mọi nơi:
“Này đây
Doi cát Cửu Long xanh
Sư đoàn Châu Thổ
Giữa bãi sú, rừng tràm
Vụt đứng dậy sư đoàn Nam Bộ
Sư đoàn Tây Nguyên
Từ hầm chông bẫy đá cung tên…”
Mỗi miền đất – từ đồng bằng đến cao nguyên, từ bãi sú đến rừng tràm, từ Phan Rang – Phan Thiết đến Quảng Ngãi – Phú Yên – đều đang chuyển mình, hóa thành sư đoàn. Không chỉ người mà cả đất cũng vùng dậy. Sự liệt kê nối dài này không đơn thuần để mô tả, mà như một làn sóng lan tỏa: càng đọc, càng cảm nhận được khí thế trào dâng, như quân đội đang hành quân ngay trong từng nhịp thơ.
Và rồi, tất cả như dồn nén lại để vỡ òa trong khúc ca khải hoàn:
“Lại có một ngày
Mọi cửa ô xanh Sài Gòn hớn hở
Như Hà Nội đã từng
Ba mươi sáu đường hoa tung sóng đỏ
Phất rừng cờ thổi hồng ngọn gió
Đón con em
Đón những sư đoàn
Mang chiến thắng trở về
Rập bước
Ca vang!”
Tác giả mường tượng ra khoảnh khắc huy hoàng của ngày chiến thắng. Sài Gòn – thành phố bị chiếm đóng – rồi cũng sẽ “xanh” trở lại như Hà Nội ngày tiếp quản. Những “đường hoa”, “rừng cờ”, “sóng đỏ” là hình ảnh của một ngày hội lớn, nơi nhân dân vỡ òa trong vui sướng, chào đón những đoàn quân chiến thắng trở về. Câu thơ “rập bước / ca vang” khép lại bài thơ trong một tiết tấu đầy tự hào, hứa hẹn một tương lai tươi sáng, thanh bình.
“Bài thơ “Sư đoàn” là một bản hùng ca lớn, không chỉ ở dung lượng mà còn ở tầm vóc. Ẩn dưới mỗi hình ảnh, mỗi dòng thơ là một tầng nghĩa sâu xa, vừa ca ngợi những sư đoàn thực sự trên chiến trường, vừa tôn vinh “sư đoàn lòng dân” trải dài từ Bắc chí Nam. Đó là sự tổng hòa của máu, mồ hôi, nước mắt, ý chí và tình yêu nước – thứ sức mạnh vĩ đại đã viết nên bản anh hùng ca giải phóng dân tộc. Với chất thơ sử thi, nhịp điệu hào sảng và hình ảnh giàu biểu tượng, “Sư đoàn” xứng đáng là một khúc ca chiến tranh nhân dân – bi tráng, kiêu hãnh và bất tử.”
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/