Nam Cao, một trong những nhà văn hiện thực xuất sắc nhất của nền văn học Việt Nam, không chỉ ghi dấu ấn bằng những tác phẩm giàu giá trị nhân văn mà còn bởi những quan điểm sắc bén về nghề viết. Ông không xem văn chương là một thú vui nhàn nhã hay một phương tiện kiếm sống đơn thuần, mà coi đó là một công việc đòi hỏi trách nhiệm, tâm huyết và phẩm hạnh. Trong “Đời thừa”, nhân vật Hộ – người mang nặng trăn trở của một kẻ cầm bút chân chính – đã thốt lên một câu nói mang tính tuyên ngôn đầy mạnh mẽ: “Sự cẩu thả trong bất cứ nghề gì cũng là một sự bất lương rồi. Nhưng sự cẩu thả trong văn chương thì thật là đê tiện.” Câu nói này không chỉ thể hiện thái độ khắt khe của Nam Cao đối với công việc sáng tạo nghệ thuật mà còn là một tuyên ngôn đạo đức đầy tính triết lý về trách nhiệm của nhà văn đối với xã hội. Hãy cùng cô Diệu Thu làm sáng tỏ điều này.
Có thể nói, trong bất kỳ ngành nghề nào, sự cẩu thả đều là một biểu hiện của sự vô trách nhiệm, thậm chí là bất lương. Một bác sĩ cẩu thả có thể khiến bệnh nhân phải trả giá bằng mạng sống. Một kỹ sư xây dựng thiếu nghiêm túc có thể tạo ra những công trình đầy nguy hiểm. Một người thợ may bất cẩn có thể làm ra những bộ trang phục kém chất lượng, ảnh hưởng đến người sử dụng. Nhưng sự cẩu thả trong văn chương lại nguy hiểm hơn gấp bội, bởi tác phẩm văn học không chỉ là một sản phẩm vật chất đơn thuần mà còn là một món ăn tinh thần, một nhân tố tác động trực tiếp đến tư tưởng, đạo đức, tâm lý của độc giả. Nếu một cuốn sách được viết ra một cách cẩu thả, hời hợt, không được trau chuốt về nội dung lẫn hình thức, thì nó không chỉ làm tổn thương nghệ thuật mà còn có thể gieo rắc những tư tưởng sai lệch, méo mó, làm băng hoại nhận thức của con người và kéo lùi cả một thế hệ.
Nam Cao gọi sự cẩu thả trong văn chương là “đê tiện”, một cách nói đầy cay nghiệt nhưng cũng chính xác tuyệt đối. Nếu sự bất lương trong những ngành nghề khác chỉ giới hạn ở phạm vi cá nhân hoặc một nhóm người, thì sự cẩu thả của nhà văn có thể gây ra những hệ lụy vô cùng to lớn. Một nhà văn thiếu trách nhiệm có thể làm mất đi lòng tin của người đọc, khiến họ thờ ơ với văn chương, lãnh đạm với cái đẹp, hoặc tệ hơn nữa là tiếp thu những tư tưởng lệch lạc một cách vô thức. Một tác phẩm viết ra chỉ để mua vui, để chiều chuộng thị hiếu thấp kém mà không mang lại giá trị nào về nhận thức hay cảm xúc thì chẳng khác nào một thứ hàng giả trong thế giới tinh thần. Một tác phẩm văn học thực sự phải là kết tinh của tài năng, lao động và tâm huyết. Nếu một nhà văn không sẵn sàng dồn hết trí tuệ và tình cảm vào trang viết, mà chỉ viết một cách hời hợt, cẩu thả, thì đó là một sự phản bội không chỉ đối với chính nghệ thuật mà còn đối với những độc giả tin tưởng vào anh ta.
Sự cẩu thả trong văn chương có thể biểu hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau. Đó có thể là sự hời hợt trong cách hành văn, những câu chữ rời rạc, thiếu trau chuốt, không có chiều sâu về ý nghĩa. Đó có thể là sự dễ dãi trong việc xây dựng cốt truyện, nhân vật, khi mà tác phẩm chỉ đơn thuần chạy theo những mô-típ rập khuôn, thiếu sáng tạo, không có sự khai phá cái mới. Đó cũng có thể là sự bất chấp trong việc lựa chọn nội dung, khi người viết chỉ chăm chăm khai thác những đề tài giật gân, câu khách, thậm chí không ngần ngại bóp méo hiện thực, bẻ cong sự thật để phục vụ cho mục đích cá nhân. Một nhà văn chân chính không thể chỉ viết để thỏa mãn cái tôi của mình, càng không thể viết chỉ để kiếm lợi nhuận mà bỏ quên đi sứ mệnh lớn lao của văn chương: đó là giúp con người hiểu hơn về chính mình và về cuộc đời, hướng họ đến những giá trị chân – thiện – mỹ.
Nhìn lại sự nghiệp của Nam Cao, ta thấy rõ rằng ông chính là một tấm gương tiêu biểu cho tinh thần lao động nghiêm túc trong văn chương. Ông không bao giờ cho phép mình viết một cách dễ dãi hay hời hợt. Với Nam Cao, từng câu chữ phải có giá trị, phải mang lại ý nghĩa. Ông luôn trăn trở với từng con chữ, không ngừng tự vấn về vai trò và trách nhiệm của người cầm bút. Trong Đời thừa, nhân vật Hộ là hiện thân cho những đau đớn của một nhà văn khi buộc phải chạy theo những bài viết tầm thường để kiếm sống, trong khi trong thẳm sâu tâm hồn, anh ta khao khát được viết những gì cao đẹp, có giá trị lâu bền. Sự giằng xé ấy không chỉ là nỗi đau của riêng Hộ mà còn là bi kịch chung của nhiều nhà văn trong xã hội cũ, những con người có ý thức nhưng bị hoàn cảnh xô đẩy, khiến họ không thể sống đúng với lý tưởng của mình.
Trong thời đại ngày nay, khi thị trường sách trở nên sôi động hơn bao giờ hết, khi có quá nhiều tác phẩm được sản xuất nhanh chóng để đáp ứng thị hiếu giải trí của công chúng, thì lời cảnh tỉnh của Nam Cao vẫn còn nguyên giá trị. Không khó để nhận thấy rằng có những tác phẩm chỉ được viết ra trong một thời gian ngắn, thiếu sự trau chuốt, đầu tư. Có những nhà văn sẵn sàng chạy theo xu hướng, sáng tác những cuốn sách nhạt nhẽo, rập khuôn, thiếu đi cá tính và giá trị nghệ thuật chỉ để bán chạy. Nếu người cầm bút chỉ xem văn chương như một công cụ kiếm tiền mà quên đi trách nhiệm với xã hội, thì sớm muộn gì những tác phẩm như vậy cũng sẽ bị đào thải, và danh tiếng của họ cũng sẽ bị lãng quên.
Nhưng dẫu cho thời đại có thay đổi, dẫu cho thị hiếu của độc giả có biến động ra sao, thì tinh thần mà Nam Cao đã khẳng định vẫn luôn là một chân lý vững bền. Văn chương là một công việc đòi hỏi sự nghiêm túc, lao động miệt mài và một tấm lòng trong sáng. Một tác phẩm thực sự có giá trị là tác phẩm khiến người ta phải suy nghĩ, trăn trở, là tác phẩm có thể làm thay đổi nhận thức của con người, giúp họ nhìn thấy những điều mà bình thường họ không để ý tới. Nhà văn không thể là một kẻ dối trá hay một kẻ cẩu thả, vì mỗi con chữ anh ta viết ra không chỉ phản ánh tài năng, mà còn phản ánh nhân cách và đạo đức của chính mình.
Suy cho cùng, câu nói của Nam Cao không chỉ là một quan điểm nghề nghiệp, mà còn là một lời cảnh tỉnh cho mọi thế hệ người viết. Cẩu thả trong văn chương không chỉ là một sự thiếu sót, mà còn là một sự phản bội đối với nghệ thuật và độc giả. Một nhà văn chân chính phải luôn ý thức rằng, từng con chữ anh ta đặt bút viết ra không chỉ là câu chuyện của riêng mình, mà còn có thể trở thành một phần của ký ức tập thể, một phần của lịch sử văn học. Chính vì vậy, cẩu thả trong văn chương không chỉ đáng trách, mà thực sự là một điều không thể dung thứ.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/