Có người nói, nhà thơ là kẻ mộng du giữa cuộc đời, có người ví họ như người thổi sáo ru hồn nhân thế. Nhưng với Lê Đạt, một trong những gương mặt tiên phong của thơ ca cách tân, nhà thơ lại là… “phu chữ”. Một hình ảnh nghe qua tưởng như giản dị, thậm chí có phần thô mộc, nhưng lại là một tuyên ngôn đầy bản lĩnh và chiều sâu nghệ thuật. Khi gọi nhà thơ là “phu chữ”, Lê Đạt không chỉ muốn nhấn mạnh đến công việc của người làm thơ mà còn định nghĩa lại chính bản chất của thơ ca, không phải thứ ngôn từ hoa mỹ được viết ra trong cơn say cảm xúc, mà là kết quả của một quá trình lao động nghiêm cẩn, khổ luyện, và lặng lẽ như người phu vác đá xây đền chữ. Hãy cùng cô Diệu Thu làm sáng tỏ điều này.
Từ bao đời nay, người ta hay gán cho nhà thơ một vẻ ngoài thi vị, lãng đãng, bay bổng, làm thơ như thể hứng gió mà gieo vần. Nhưng Lê Đạt thì khác. Ông không thần thánh hóa thơ ca, ngược lại, ông đặt nó xuống mặt đất, vào trong bụi bặm và mồ hôi. Đối với ông, nhà thơ không phải là kẻ ngồi đợi cảm hứng gõ cửa, mà là người chủ động “đập đá” với ngôn từ, kiên nhẫn, tỉ mẩn, đau đáu gọt giũa từng con chữ như thợ kim hoàn mài ngọc. Viết thơ, theo ông, không phải là chuyện tùy hứng mà là một hình thức của lao động trí tuệ cao độ, nơi mỗi chữ phải “đổ mồ hôi”, mỗi dòng phải “đẫm suy tư”, mỗi hình ảnh phải mang một tầng nghĩa riêng biệt.
Thơ, vì thế, không còn chỉ là tiếng lòng mà là một dạng hình thức của tư tưởng. Mỗi bài thơ hay, theo Lê Đạt, là một phát minh về ngôn ngữ, một sự lật tung thói quen đọc cũ kỹ, một sự va đập mãnh liệt giữa cá nhân và thế giới. Để đạt đến điều ấy, nhà thơ không thể viết một cách dễ dãi. Anh ta phải là người khai hoang ngôn ngữ, dám đập bỏ những khuôn sáo, dám đi đến tận cùng của chữ nghĩa, và chấp nhận cả sự khó đọc, khó hiểu như một hệ quả tất yếu của tư duy nghệ thuật không thỏa hiệp.
Không phải ngẫu nhiên mà Lê Đạt lại chọn chữ “phu”, một từ gắn liền với lao động cực nhọc, để gắn với công việc làm thơ. Trong cách nhìn ấy, ông tước bỏ mọi hào quang xa vời quanh nhà thơ để nhấn mạnh rằng, thơ là sản phẩm của những bàn tay thô ráp mà tinh tế, của mồ hôi chứ không chỉ lệ, của sự cần cù thay vì chỉ ngẫu hứng. Người làm thơ, với ông, không khác gì một người công nhân nghệ thuật, cần mẫn và tận tụy, gánh vác lấy một thứ gánh nặng thẩm mỹ vô hình, gánh nặng của việc tạo ra cái đẹp đích thực từ những con chữ tưởng như vô hồn.
Trong cách hiểu ấy, thơ không dành cho sự cẩu thả. Một nhà thơ chân chính không thể để ngôn từ trở nên nhàm chán hay mòn cũ, càng không thể viết vì sự dễ dãi. Bởi càng gọt giũa chữ nghĩa bao nhiêu, nhà thơ càng tôn trọng độc giả và chính mình bấy nhiêu. Chữ, với Lê Đạt, không chỉ là phương tiện mà là đối tượng lao động. Và người “phu chữ” phải có đôi tay cảm nhận được sức nặng của mỗi chữ, phải biết “khuân vác” được cả một tư tưởng bằng chỉ một từ, một hình ảnh.
Thơ ca, dưới góc nhìn này, không phải là thứ trang sức cho đời, mà là tấm gương soi vào tâm thức, là dụng cụ khai phá chiều sâu của ngôn ngữ và con người. “Phu chữ” không phải một cách nói chơi, mà là tuyên ngôn về thái độ sống và thái độ nghệ thuật. Nó đòi hỏi nhà thơ phải dấn thân, phải đau đáu, và phải cô đơn trong hành trình sáng tạo. Nhưng cũng chính vì thế, thi ca mới có thể chạm vào chiều sâu của cái đẹp, của nỗi đau, của hi vọng, những điều không thể có được nếu chỉ viết bằng cảm xúc nhất thời.
Lê Đạt đã nhìn thơ bằng con mắt của một người thợ lành nghề, yêu công việc của mình đến mức sẵn sàng đánh đổi sự dễ chịu để đạt tới cái đẹp tinh khiết nhất. “Nhà thơ là phu chữ”, câu nói ấy không chỉ là một hình ảnh, mà là một triết lý sáng tác, một lời nhắc nhở thấm thía rằng, thơ không được sinh ra từ sự ngẫu nhiên, mà là thành quả của lao động nghiêm túc, cần mẫn và không ngừng tìm tòi đổi mới. Nhà thơ, vì thế, cũng không đơn thuần là người “thơ”, mà là người “làm thơ”, theo đúng nghĩa đen và nghĩa bóng của từ “làm”.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/