📖 NGỌN LỬA NHÂN VĂN TRONG BÓNG TỐI HIỆN THỰC QUA TRUYỆN NGẮN “NHÀ MẸ LÊ” CỦA THẠCH LAM
(…) Nhà mẹ Lê là một gia đình một người mẹ với mười một người con. Bác Lê là một người đàn bà nhà quê chắc chắn và thấp bé, da mặt và chân tay răn reo như một quả trám khô. Khi bác mới đến phố, ai ai cũng chú ý đến đám con của bác: mười một đứa, mà đứa nhớn mới có mười bảy tuổi! Đứa bé nhất hãy còn bế trên tay.
Mẹ con bác ta ở một căn nhà cuối phố, cái nhà cũng lụp xụp như những căn nhà khác. Chừng ấy người chen chúc trong một khỏang rộng độ bằng hai chiếc chiếu, có mỗi một chiếc giường nan đã gẫy nát. Mùa rét thì giải ổ rơm đầy nhà, mẹ con cùng nằm ngủ trên đó, trông như một cái ổ chó, chó mẹ và chó con lúc nhúc. Đối với những người nghèo như bác, một chỗ ở như thế cũng tươm tất lắm rồi. Nhưng còn cách kiếm ăn? Bác Lê chật vật, khó khăn suốt ngày cũng không đủ nuôi chừng ấy đứa con. Từ buổi sáng tinh sương, mùa nực cũng như mùa rét, bác ta đã phải trở dậy để đi làm mướn cho những người có ruộng trong làng. Những ngày có người mướn ấy, tuy bác phải làm vất vả, nhưng chắc chắn buổi tối được mấy bát gạo và mấy đồng xu về nuôi lũ con đói đợi ở nhà. Đó là những ngày sung sướng. Nhưng đến mùa rét, khi các ruộng lúa đã gặt rồi, cánh đồng chỉ còn trơ cuống rạ dưới gió bấc lạnh như lưỡi dao sắc khía vào da, bác Lê lo sợ, vì không ai mướn bác làm việc gì nữa. Thế là cả nhà nhịn đói. Mấy đứa nhỏ nhất, con Tý, con Phún, thằng Hy mà con chị nó bế, chúng nó khóc lả đi mà không có cái ăn. Dưới manh áo rách nát, thịt chúng nó thâm tím lại vì rét, như thịt con trâu chết. Bác Lê ôm ấp lấy con trong ổ rơm, để mong lấy cái ấm của mình ấp ủ cho nó.(…)
Nhưng mọi người biết bác Lê quí con lắm. Tuy bác hết sức công bằng, người ta cũng thấy bác yêu thằng Hi hơn cả, nó là con thứ chín, và ốm yếu xanh xao nhất nhà. Bác thường bế nó lên lòng, hôn hít, rồi khoe với hàng xóm: nội cả nhà chỉ có nó là giống thầy cháu như đúc. Rồi bác ôm con ngồi lặng yên một lát, như để nhớ lại chuyện gì đã lâu lắm.
( Trích truyện ngắn Nhà mẹ Lê – Thạch Lam – NXB Hội Nhà văn 2008)
* Chú thích:
– Thạch Lam (1910-1942), tên thật là Nguyễn Tường Vinh sau đổi tên là Nguyễn Tường Lân. Là cây bút truyện ngắn tài hoa trong nền văn học hiện đại Việt Nam. Sáng tác thường hướng vào cuộc sống cơ cực của những người dân thành thị nghèo và vẻ đẹp nên thơ của cuộc sống thường nhật.
– “Nhà mẹ Lê” là tác phẩm tiêu biểu, đặc sắc được xuất bản lần đầu năm 1942. Truyện ngắn không chỉ tái hiện tình cảm mẹ con xúc động mà còn dựng nên cả bức tranh toàn cảnh làng quê Việt Nam Cách mạng tháng Tám.
📖 Nam Cao từng quan niệm: “Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay làm theo một vài kiểu mẫu đưa cho. Văn chương chỉ dung nạp những người biết khơi những nguồn chưa ai khơi, và sáng tạo những cái gì chưa có.” Trong hành trình tìm kiếm cái mới mẻ ấy, Thạch Lam đã chọn cho mình một lối đi riêng: lặng lẽ đi vào những cảnh đời nghèo khổ, bé mọn để khơi dậy niềm thương cảm và ca ngợi vẻ đẹp tình người. Truyện ngắn “Nhà mẹ Lê” là minh chứng tiêu biểu, vừa phản ánh chân thực hiện thực xã hội đói nghèo trước Cách mạng tháng Tám, vừa ngợi ca tình mẫu tử thiêng liêng như nguồn sáng nhân văn bất tận trong kiếp người.
📖 Thạch Lam (1910 – 1942), tên thật là Nguyễn Tường Vinh, là một trong những cây bút tài hoa của Tự Lực văn đoàn. Không ồn ào như Nhất Linh, không sắc sảo châm biếm như Khái Hưng, văn chương Thạch Lam mang vẻ đẹp dịu dàng, thấm đẫm chất thơ và nỗi thương cảm nhân sinh. Ông thường chọn những nhân vật nghèo khổ, bé nhỏ trong xã hội để bày tỏ lòng xót xa và khẳng định những giá trị nhân văn bền vững. “Nhà mẹ Lê”, in trong tập truyện ngắn cùng tên xuất bản năm 1942, là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách ấy.
📖 Ngay từ đầu truyện, Thạch Lam đã phác họa hình ảnh một người mẹ nông dân nghèo khổ với mười một đứa con, sống chen chúc trong một căn nhà lụp xụp “chỉ rộng độ bằng hai chiếc chiếu”. Hình ảnh ấy vừa cụ thể, vừa gợi cảm, như một lát cắt chân thực từ đời sống nông thôn nghèo đói những năm tiền Cách mạng. Ngòi bút của Thạch Lam không né tránh hiện thực, ông miêu tả sự cùng cực đến tận cùng: chiếc giường nan gãy nát, ổ rơm lạnh buốt, những thân hình trẻ thơ “thịt thâm tím lại vì rét, như thịt con trâu chết”. Từng chi tiết như nhát dao cắt vào lòng người đọc, khiến ta không chỉ chứng kiến mà còn thấm thía cái đói, cái rét, cái bất lực đeo bám kiếp sống cơ hàn. Cái nhìn hiện thực ấy mang sức tố cáo ngầm: xã hội cũ đã dồn ép những con người lương thiện vào cảnh sống không khác gì cỏ rác.
📖 Thế nhưng, nếu chỉ dừng lại ở sự bần cùng, tác phẩm sẽ trở thành một bản ghi chép lạnh lẽo. Tài hoa của Thạch Lam nằm ở chỗ: trong bóng tối của đói nghèo, ông vẫn phát hiện ánh sáng của tình người, của tình mẫu tử. Mẹ Lê là một người đàn bà thấp bé, lam lũ, suốt ngày vất vả làm thuê để nuôi con. Dẫu kiệt quệ, bà vẫn “ôm ấp lấy con trong ổ rơm, mong lấy cái ấm của mình ấp ủ cho nó”. Cử chỉ ấy vừa bản năng, vừa thiêng liêng, gợi lên hình ảnh muôn đời của người mẹ Việt Nam: lấy thân mình che chở cho con, giữ ngọn lửa sống le lói giữa đêm đông lạnh giá. Đặc biệt, tình thương dành cho thằng Hy là đứa con thứ chín, yếu ớt, xanh xao cho thấy trong sâu thẳm tâm hồn người mẹ, tình yêu con không chỉ là bản năng mà còn gắn với kỷ niệm, với sự lưu giữ hình bóng người chồng đã mất. Chính thứ tình cảm ấy đã khiến hình tượng mẹ Lê trở nên vừa gần gũi, vừa xúc động, như biểu tượng của sức mạnh tình mẫu tử vượt lên trên khổ đau.
📖 Từ hiện thực đến nhân đạo, “Nhà mẹ Lê” đã để lại dấu ấn sâu sắc. Không ồn ào, không lên gân, truyện ngắn vẫn trở thành bản cáo trạng ngầm về một xã hội bất công, nơi những con người lương thiện phải sống lay lắt bên bờ vực đói nghèo. Đồng thời, tác phẩm cũng là một khúc ca ngợi phẩm chất người phụ nữ Việt Nam: kiên nhẫn, giàu đức hi sinh, giàu lòng yêu thương. Đọc truyện, người ta không chỉ thương xót cho mẹ con nhà Lê, mà còn nhận ra một chân lý: tình mẫu tử chính là ngọn lửa nhân văn soi sáng bóng tối hiện thực.
📖 Về nghệ thuật, “Nhà mẹ Lê” tiêu biểu cho phong cách truyện ngắn Thạch Lam: nhẹ nhàng, không có cốt truyện kịch tính nhưng giàu sức ám ảnh. Lối trần thuật giản dị, xen lẫn chất trữ tình, giàu hình ảnh so sánh gợi hình (“như một cái ổ chó”, “như thịt con trâu chết”) khiến người đọc không thể dửng dưng. Đó là sự giao hòa giữa hiện thực và nhân đạo, giữa khắc nghiệt và dịu dàng như một nét đẹp riêng trong nghệ thuật của Thạch Lam.
📖 Nguyên Hồng từng khẳng định: “Văn chương là sự cốt yếu của con người, là dòng sữa ngọt nuôi dưỡng tâm hồn.” Đọc “Nhà mẹ Lê”, ta mới thấm thía lời ấy. Truyện ngắn không chỉ nuôi dưỡng lòng trắc ẩn, giúp con người biết yêu thương và sẻ chia, mà còn thức tỉnh ý thức về số phận những phận đời cơ cực trong xã hội cũ. Giá trị ấy khiến tác phẩm vượt qua khuôn khổ của một câu chuyện gia đình nghèo khó để trở thành khúc ca nhân đạo, góp phần làm giàu có và nhân văn thêm cho dòng chảy văn học dân tộc.
———————————-
Học Văn Bằng Công Thức Cùng Cô Diệu Thu – Học chuẩn, thi chuẩn
Hotline: 0833.873.089
Địa chỉ: Ngõ 123, Thuỵ Phương, Bắc Từ Liêm, Hà Nội
Website: https://letrandieuthu.com
#hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu