NHỮNG ĐƯỜNG RANH VÔ THỨC VÀ BÀI HỌC VỀ PHẨM GIÁ TRONG “NGƯỜI Ở”
Hè này, bố đi công tác xa, mẹ phải thuê người giúp việc. Đó là Tuyết, chỉ trạc tuổi tôi nhưng siêng cực kỳ. Thấy tôi hay đi học thêm, nó có vẻ ngạc nhiên lắm. Nhất là khi thấy tôi xin mẹ tiền học, nó cứ đứng ngẩn người nhìn.
(…)
Không ngờ, một lần, nó xem tờ kiểm tra toán của tôi rồi thốt lên:
– Toán mà cậu cũng bị xơi ngỗng ư?
Tôi giật lấy tờ giấy trên tay nó, trừng mắt:
– Đây là toán học thêm, toàn loại nâng cao, khó cực kỳ chứ có phải dễ như toán nhà quê cậu đâu mà đòi nhiều điểm.
Tưởng là nó cũng tin như lần tôi giải thích bài văn tả con lợn. Nào ngờ, nó phì cười:
– Hô… hô… Toán học thêm gì mà… dễ thế.
Tôi ngạc nhiên, hỏi lại:
– Cậu dám nói bài toán này dễ ư? Vậy thì giải đi xem nào.
Nó gật đầu rồi lấy bút giải, một loáng đã ra đáp số giống như cô giáo chữa ở lớp. Đến nước này thì tôi cũng chẳng cần sĩ diện làm gì nữa, chỉ dặn nó đừng để mẹ tôi biết kẻo lại bị ăn mắng.
Từ đó, tôi thực sự cảm phục Tuyết và càng ngày hai đứa càng thân nhau hơn. Năm học mới sắp đến, tôi thấy buồn vì sắp phải chia tay Tuyết. Nhưng Tuyết lại tỏ ra vui lắm. Nó khoe với tôi:
– Minh ơi… Mình đã kiếm đủ tiền để đi học tiếp rồi.
Thấy tôi không hiểu, Tuyết giải thích:
– Nhà mình nghèo, chỉ đủ tiền cho em mình đến lớp thôi. May mà mình tìm được việc làm trong hè, mới có tiền cho năm học mới. Ôi, mình mừng lắm…
Tôi không thể ngờ được một người như Tuyết lại phải làm người ở để kiếm tiền mới được đến lớp. Chẳng bù cho tôi, cái gì cũng có mà…
Tuyết bỗng bùi ngùi:
– Về nhà, mình sẽ rất nhớ bạn và…
Theo ánh mắt của Tuyết, tôi nhìn lên giá sách, thầm thấy xấu hổ vì rất nhiều cuốn tôi chưa đọc. Biết Tuyết vẫn ao ước có nhiều sách như mình, tôi kéo nó lại giá sách:
– Tuyết thích quyển nào, tớ cũng tặng.
Tuyết cảm động:
– Minh tốt quá… Nhưng mình chỉ lấy những cuốn trùng nhau thôi. Trên giá sách này, mình thấy nhiều cuốn sách tham khảo in trùng nhau, chỉ khác mỗi cái bìa… Vả lại, Minh cũng phải xin phép mẹ nữa chứ.
Tất nhiên là mẹ tôi đồng ý rồi. Mẹ còn nói:
– Nhân dịp này, hai mẹ con mình sẽ về thăm gia đình Tuyết.
Nghe vậy, tôi mừng quá, chỉ biết vỗ tay “hoan hô mẹ”. Còn Tuyết, không hiểu vui hay buồn mà miệng thì cười, còn mắt cứ chấp chấp… A… Tôi hiểu rồi. Nó lại xúc động ấy mà…
(Thái Chí Thanh, Người ở, https://vanvn.vn/) Trong thế giới tuổi thơ tưởng như vô ưu, vẫn có những đường ranh giới được vẽ ra bởi hoàn cảnh, điều kiện sống, và thậm chí bởi cái nhìn vô thức của chính những đứa trẻ. Sự chênh lệch vật chất không chỉ tạo nên khác biệt về đời sống mà còn dễ dàng đẩy các em vào mặc cảm hoặc kiêu ngạo. Văn chương vì thế trở thành chiếc gương soi dịu dàng, giúp ta nhận thấy những định kiến nhỏ bé nhưng có sức ảnh hưởng lớn đến tâm hồn trẻ. “Người ở” của Thái Chí Thanh gợi mở điều ấy theo cách nhẹ nhàng nhưng tỉnh thức, giúp ta bước vào thế giới trẻ thơ với sự đồng cảm và trắc ẩn sâu sắc. Thái Chí Thanh, một giọng văn quen thuộc của văn học thiếu nhi, luôn mang đến những câu chuyện giàu tính nhân văn thông qua những tình huống rất đời thường. Văn ông không phô diễn bi kịch mà lặng lẽ chạm vào nơi sâu nhất của cảm xúc: lòng tự trọng, ước mơ, nghị lực và phẩm giá của những đứa trẻ không có nhiều may mắn. “Người ở” vì vậy không xây dựng hình tượng thiếu nhi theo chuẩn mực “ngoan, giỏi” mà hé lộ các góc khuất tinh tế của tâm hồn, nơi mà sự nỗ lực thầm lặng lại tỏa sáng hơn bất kỳ lời khen nào. Tình huống truyện mở ra khi Tuyết, cô bé bằng tuổi Minh, đến làm “người giúp việc” trong mùa hè. Một sự xuất hiện tưởng như bình thường lại tạo nên khoảng đối sánh rõ rệt giữa hai số phận: một bên được đủ đầy, học thêm, có sách đọc; một bên thì lao động để được tiếp tục đi học. Điều đáng nói là cả hai đều còn rất nhỏ, nhưng sự khác biệt vị trí lại khiến Minh vô thức nhìn Tuyết bằng ánh mắt bề trên. Tác phẩm không lên tiếng phê phán, chỉ để chính diễn biến cảm xúc của nhân vật tháo gỡ dần khoảng cách ấy. Tuyết hiện lên như một đứa trẻ khác so với hình dung thông thường: chăm chỉ nhưng không cam chịu, vất vả nhưng không mặc cảm. Giấc mơ được đến lớp khiến em không ngừng nỗ lực, không phải bằng lời nói mà bằng công việc hằng ngày. Việc Tuyết giải được bài toán nâng cao không chỉ lật ngược suy nghĩ của Minh mà còn khẳng định rằng tri thức không thuộc độc quyền của những đứa trẻ có điều kiện, mà thuộc về những ai có khao khát và quyết tâm giữ lấy cơ hội. Minh, nhân vật chính, lại bước vào hành trình nhận thức theo cách rất tự nhiên: từ tự tin đến bối rối, từ tự cao đến xấu hổ. Sự thay đổi ấy không đến từ lời răn dạy, mà từ những khoảnh khắc rất nhỏ: ánh mắt ngạc nhiên, sự im lặng khó tả, hay cảm giác hụt hẫng khi nhận ra bạn mình sắp rời xa. Minh hiểu ra giá trị của tri thức không nằm trong những buổi học thêm hay những bài tập nâng cao, mà nằm trong ý nghĩa nó mang lại cho cuộc đời một con người. Đoạn truyện cảm động nhất nằm ở lời nói tưởng như đơn giản: “Mình đã kiếm đủ tiền để đi học tiếp rồi.” Một câu nói ngắn nhưng mở ra cả một bức tranh về những đứa trẻ phải đánh đổi tuổi thơ để giữ giấc mơ đến trường. Tình yêu học tập ở Tuyết không ồn ào, không được cổ vũ, nhưng lại bền bỉ hơn bất kỳ tấm bằng khen nào. Nhất là khi em chỉ xin những cuốn sách trùng nhau, chi tiết nhỏ mà sáng lên lòng tự trọng và sự tinh tế khiến người đọc lặng đi vì cảm phục. Truyện khép lại bằng lời đề nghị về thăm gia đình Tuyết, một chi tiết nhỏ nhưng đủ cho thấy sự chuyển dịch trong nhận thức của người lớn và cả của Minh. Từ thương cảm sang trân trọng, từ nhìn xuống sang nhìn thẳng, từ vô thức phân biệt sang thấu hiểu. Điều đọng lại không phải chuyện của một mùa hè, mà là nhận thức về phẩm giá con người, về giá trị của nghị lực và quyền được học hành của mỗi đứa trẻ. Sau cùng, “Người ở” khiến ta nhìn lại chính mình: đã bao lần ta vô thức đánh giá người khác qua hoàn cảnh? Bao lần ta quên rằng sự thiếu thốn không làm giảm giá trị của con người? Bằng giọng kể nhẹ nhàng mà sâu lắng, tác phẩm nhắc chúng ta rằng trẻ con không cần sự thương hại, mà cần những ánh nhìn công bằng, nhân ái và trân trọng. “Người ở” vì vậy không chỉ là chuyện của Tuyết, mà còn là bài học âm thầm về cách chúng ta hiểu và yêu thương một con người.
———————————-
Học Văn Bằng Công Thức Cùng Cô Diệu Thu: Học văn từ gốc – Công thức dễ dàng
Hotline: 0833.873.089
Địa chỉ: 68 Thụy Phương, Đông Ngạc, Hà Nội
Website: https://letrandieuthu.com
