Kết cấu trong truyện ngắn giống như một sợi dây vô hình, khéo léo dẫn dắt người đọc đi qua những không gian và thời gian khác nhau trong một câu chuyện tưởng chừng ngắn ngủi nhưng lại mang theo nhiều lớp ý nghĩa. Nếu cốt truyện là câu chuyện bạn kể, thì kết cấu chính là cách bạn kể câu chuyện đó – tinh tế, mạch lạc và đầy nghệ thuật. Trong một không gian giới hạn của truyện ngắn, nơi mỗi con chữ đều phải được chắt lọc để phát huy hết giá trị, kết cấu đóng vai trò như một bộ khung chắc chắn và linh hoạt, giúp câu chuyện trở nên hoàn chỉnh và để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng độc giả. Hãy cùng cô Diệu Thu đi vào bài viết này!
Khác với tiểu thuyết, nơi tác giả có thể thoải mái tung hứng với nhiều tình tiết và sự kiện trải dài, truyện ngắn buộc người viết phải lựa chọn những chi tiết và cách triển khai thật sự tinh gọn, sắc bén. Kết cấu trong truyện ngắn vì vậy phải cô đọng, tập trung và đôi khi mang tính ẩn dụ sâu xa. Nhà văn phải tính toán kỹ lưỡng từng chi tiết, sắp xếp sự kiện và dẫn dắt cảm xúc một cách tự nhiên, vừa đủ nhưng vẫn phải tạo được nhịp điệu lôi cuốn, đôi khi là những cao trào bất ngờ hoặc những khoảng lặng đầy suy tư. Kết cấu không chỉ là khung xương mà còn là mạch sống của tác phẩm, nơi chủ đề và thông điệp được nhà văn truyền tải một cách rõ nét nhất.
Chẳng hạn, trong truyện ngắn “Lão Hạc” của Nam Cao, kết cấu tuyến tính truyền thống được nhà văn sử dụng để kể câu chuyện cuộc đời của lão nông nghèo khổ và bi kịch bị dồn vào đường cùng. Tuy nhiên, kết cấu này không hề đơn điệu mà được đan cài khéo léo giữa hiện tại và quá khứ, giữa nỗi đau mất mát và sự bế tắc của thân phận con người. Chính nhờ cách sắp xếp này, Nam Cao đã tạo nên một dư âm day dứt, vừa xót xa, vừa trân trọng vẻ đẹp của tình người trong khổ đau.
Nếu như kết cấu tuyến tính là con đường thẳng dẫn dắt người đọc qua từng cung bậc cảm xúc, thì kết cấu đảo ngược lại gây ấn tượng bằng cách bắt đầu từ kết thúc và ngược dòng lý giải nguyên nhân. Cách kể này tạo ra sự tò mò, cuốn người đọc vào hành trình đi tìm câu trả lời. Kết cấu song song lại là sự đan xen giữa hai hay nhiều câu chuyện, giúp các tuyến truyện soi chiếu và bổ sung cho nhau, từ đó làm bật lên ý tưởng chủ đạo của tác phẩm. Một ví dụ nổi bật cho kiểu kết cấu này là “Hai đứa trẻ” của Thạch Lam. Truyện không có cao trào rõ rệt, chỉ là những lát cắt tĩnh lặng của đời sống con người nơi phố huyện nghèo, nhưng chính sự song hành giữa hiện thực u buồn và những khát khao mơ hồ đã làm nên vẻ đẹp đầy chất thơ của tác phẩm.
Bên cạnh đó, kết cấu mở trong truyện ngắn cũng là một đặc điểm đáng chú ý. Nếu kết cấu đóng mang đến một kết thúc rõ ràng, trọn vẹn và giải quyết mọi vấn đề thì kết cấu mở lại để lại nhiều khoảng trống cho trí tưởng tượng và suy tư của người đọc. Độc giả có thể tự tìm cho mình một lời giải thích, một ý nghĩa riêng, và chính điều này tạo nên sức sống lâu bền của tác phẩm. Những kiểu kết cấu hiện đại như phi tuyến tính, đan xen thực – ảo hay lồng ghép đa tầng đã và đang mang đến những góc nhìn mới mẻ, thể hiện tài năng sáng tạo của người viết trong việc phá vỡ những khuôn mẫu quen thuộc và mở ra những không gian ý niệm mới.
Trong sáng tạo nghệ thuật, kết cấu không phải là một khuôn khổ cứng nhắc mà là nơi để nhà văn thể hiện bản lĩnh và dấu ấn riêng của mình. Một kết cấu độc đáo có thể biến một câu chuyện giản dị thành một tác phẩm đầy bất ngờ và ám ảnh. Những tác giả bậc thầy thường rất giỏi trong việc biến hóa kết cấu, khiến truyện ngắn dù ngắn ngủi nhưng lại mang sức nặng như một tiểu thuyết thu nhỏ. Đằng sau mỗi cách sắp xếp và tổ chức câu chuyện là một dụng ý nghệ thuật, một thông điệp mà người viết muốn truyền tải.
Vậy nên, khi đọc một truyện ngắn hay, đôi khi điều khiến chúng ta ngỡ ngàng và lưu luyến không chỉ là nội dung câu chuyện mà còn là cách mà câu chuyện ấy được kể. Từ cách mở đầu lôi cuốn, những đoạn cao trào được dồn nén đến cách kết thúc bất ngờ hay day dứt, tất cả đều góp phần tạo nên một chỉnh thể hoàn hảo. Kết cấu, dù là đơn giản hay phức tạp, đều có sức mạnh riêng trong việc lay động cảm xúc và suy tư của người đọc. Đó chính là nghệ thuật của sự chắt lọc và tinh tế, nơi ngôn từ được nâng niu và tổ chức như một bản nhạc hoàn chỉnh, dẫu chỉ là một giai điệu ngắn nhưng đủ để ngân vang mãi trong tâm hồn.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/