Mỗi người khi trưởng thành đều mang trong mình những bài học quý giá từ gia đình. Đó có thể là những lời răn dạy nghiêm khắc, cũng có thể là những nhắn nhủ nhẹ nhàng nhưng thấm thía. Với “Dặn con”, Trần Nhuận Minh đã mượn lời của một người cha để truyền tải một triết lý sống đầy nhân văn: sự yêu thương và trân trọng những số phận kém may mắn hơn mình. Không lên gân dạy dỗ, không dùng những lời lẽ đạo đức cao xa, bài thơ giản dị mà sâu sắc, khiến người đọc không chỉ thấu hiểu mà còn tự nhìn lại chính mình trong cách đối xử với người khác. Đây không chỉ là một bài học dành cho đứa con trong bài thơ, mà còn là lời nhắc nhở dành cho tất cả chúng ta. Hãy cùng cô Diệu Thu tìm hiểu bài thơ này.
Trong nền thơ ca hiện đại Việt Nam, Trần Nhuận Minh là một trong những nhà thơ có phong cách giản dị nhưng sâu sắc, với những bài thơ mang đậm triết lý nhân sinh. “Dặn con” là một tác phẩm tiêu biểu, thể hiện một cách chân thành và thấm thía lời dặn dò của người cha dành cho con mình. Dưới hình thức một bài thơ ngắn, tác giả đã truyền tải một bài học nhân văn sâu sắc về lòng nhân ái, sự thấu hiểu và cách đối nhân xử thế.
Bài thơ mở đầu bằng một lời nhắc nhở giản dị nhưng giàu ý nghĩa:
Chẳng ai muốn làm hành khất
Tội trời đày ở nhân gian
Con không được cười giễu họ
Dù họ hôi hám úa tàn
Câu thơ đầu tiên như một chân lý hiển nhiên nhưng không phải ai cũng nhận thức được: không một ai muốn trở thành kẻ hành khất. Nghèo đói không phải là một sự lựa chọn, mà nhiều khi là hệ quả của số phận, của hoàn cảnh nghiệt ngã mà con người không thể cưỡng lại. Tác giả sử dụng hình ảnh “tội trời đày ở nhân gian”, vừa để nói lên sự khắc nghiệt của số phận, vừa khơi gợi sự đồng cảm nơi người đọc. Từ đó, lời dặn dò của người cha trở nên thấm thía hơn: không được cười giễu họ, không được khinh khi hay xa lánh dù họ có “hôi hám úa tàn”. Cách dùng từ của Trần Nhuận Minh đầy dụng ý: hôi hám, úa tàn không chỉ miêu tả vẻ ngoài tiều tụy của những kẻ hành khất mà còn thể hiện nỗi cơ cực, khốn cùng mà họ đang gánh chịu. Lời dặn dò của người cha không chỉ là một bài học về cách nhìn người mà còn là một bài học về lòng trắc ẩn: đừng để những thứ bề ngoài khiến con quên mất rằng, đằng sau đó là những số phận đáng thương.
Không dừng lại ở việc dạy con thái độ đối với người ăn xin, người cha còn nhắc nhở về cách hành xử khi họ tìm đến:
Nhà mình sát đường, họ đến
Có cho thì có là bao
Con không bao giờ được hỏi
Quê hương họ ở nơi nào
Lời thơ tiếp tục giữ được giọng điệu nhẹ nhàng nhưng đầy uy lực. Khi những người hành khất đến, nếu có thể giúp đỡ, hãy giúp đỡ bằng tấm lòng. Câu “có cho thì có là bao” không chỉ nói về giá trị vật chất nhỏ bé mà mình có thể trao đi, mà còn là lời nhắc nhở về lòng hào hiệp: hãy cho đi mà không tính toán. Đặc biệt, người cha dặn con không bao giờ được hỏi quê hương họ ở đâu – câu dặn dò này mang ý nghĩa sâu xa. Khi giúp đỡ ai đó, đừng tra xét hay xét đoán về họ, vì việc hỏi quê hương, nguồn gốc của họ có thể là một sự vô tình xát muối vào nỗi đau mà họ đang mang. Đây không chỉ là bài học về lòng tốt, mà còn là bài học về sự tinh tế trong cách đối xử với người khác.
Bài thơ trở nên thú vị hơn khi tác giả đưa vào hình ảnh con chó trong nhà:
Con chó nhà mình rất hư
Cứ thấy ăn mày là cắn
Con phải răn dạy nó đi
Nếu không thì con đem bán
Hình ảnh con chó tưởng như là một chi tiết nhỏ nhưng lại chứa đựng ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Nó đại diện cho sự phân biệt đối xử một cách bản năng, không suy xét, và việc “cứ thấy ăn mày là cắn” chính là một hình ảnh ẩn dụ về định kiến xã hội. Câu dặn dò của người cha không chỉ mang tính giáo dục trực tiếp mà còn gợi ra một vấn đề lớn hơn: con người không được để những định kiến vô thức điều khiển hành động của mình. Nếu ngay cả một con vật cũng có thể được rèn giũa để không đối xử bất công, thì con người – với tư duy và nhận thức – càng không được phép để thành kiến chi phối.
Bài thơ khép lại bằng một lời dặn dò đầy tính triết lý:
Mình tạm gọi là no ấm
Ai biết cơ trời vần xoay
Lòng tốt gửi vào thiên hạ
Biết đâu nuôi bố sau này…
Ở đây, tác giả nhắc nhở về sự vô thường của cuộc đời. “Mình tạm gọi là no ấm”, tức là sự no ấm này chưa chắc đã là vĩnh viễn. Cuộc đời vốn không thể đoán trước, và số phận con người có thể thay đổi bất cứ lúc nào. Chính vì thế, lòng tốt không chỉ là sự cho đi mà còn là một sự tích lũy. Câu thơ cuối “Biết đâu nuôi bố sau này…” không chỉ là một lời nhắc nhở về luật nhân quả mà còn thể hiện một triết lý sống đầy nhân văn: giúp người cũng chính là giúp mình, bởi không ai biết trước ngày mai sẽ ra sao.
Bằng ngôn ngữ giản dị, không sử dụng những hình ảnh hoa mỹ, “Dặn con” của Trần Nhuận Minh đã truyền tải một bài học đạo đức sâu sắc mà bất cứ ai cũng có thể cảm nhận được. Tình thương, lòng nhân ái và sự tinh tế trong cách đối xử với người khác không chỉ là biểu hiện của nhân cách mà còn là thước đo phẩm giá con người. Bài thơ không chỉ là lời dạy của một người cha dành cho con mà còn là lời nhắc nhở dành cho tất cả chúng ta về cách sống, cách đối nhân xử thế giữa cuộc đời đầy biến động này.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/