BÀI THƠ “CHUYẾN TÀU THU” – KHI GIÓ LẠNH LAY ĐỘNG MỘT NỖI BUỒN CŨ
Tôi lại đến cuối mùa nghe gió lạ
Đón chuyến tàu năm ngoái tiễn thu đi,
Trên đầu tôi, lá thu rơi rụng quá,
Nhưng bạn tôi từ đấy mãi không về.
Tôi khẽ hỏi dòng thông bên dải suối
Sao bạn tôi mãi mãi không về?
Suối nín chảy và thông buồn chẳng nói.
Nhưng bên trời, lặng chỉ dấu chia ly.
Và từ đấy thu sang tôi lạnh quá,
Tôi chia thương với kẻ cuối chân trời,
Và tin chắc khi bên đường rụng lá
Bạn cũng buồn chạnh nghĩ đến tình tôi.
Nhưng thu sang, rồi thu lại sang,
Bao phen sắc lá đổi thay vàng,
Tôi không dám hẹn mong gì nữa
Bạn chết lâu rồi, ngậm tiếng than!
Mải đến chiều nay nhác chuyện xưa
Tưởng người theo mải chuyến tàu thu,
Tôi nhìn chân gió run trong lạnh
Chỉ thấy mây buồn toả vất vơ…
(Nhà thơ Hồ Dzếnh) Giữa những mùa thu chở nặng gió heo may, giữa những ngày lá vàng nghiêng xuống như những tiếng thở dài của thời gian, có những bài thơ không chỉ phác họa cảnh sắc mà còn chạm đến những cuộc chia ly âm thầm của phận người. Đó là những bài thơ khiến ta đọc lên liền thấy se sắt, như nghe tiếng lá rơi cũng mang theo tiếng lòng của ai đó đã đi xa. “Chuyến tàu thu” của Hồ Dzếnh chính là một thi phẩm như vậy, một bài thơ mang vẻ đẹp u hoài, bảng lảng khói sương, nơi mỗi câu chữ như dư chấn của một nỗi nhớ không thể gọi thành tên. Với giọng thơ trầm buồn, thủ thỉ nhưng thấm đẫm cảm xúc, Hồ Dzếnh đã khắc họa một cuộc chia ly vĩnh viễn được gói trong không gian mùa thu dịu dàng mà đau đáu, để lại trong lòng người đọc dư âm dài rộng như chính cơn gió thu thổi mãi trên những hàng thông cũ. Hồ Dzếnh, nhà thơ mang trong mình hai dòng máu Việt và Hoa, luôn hiện lên trong thi đàn như một người lữ khách buồn mang theo bao nỗi hoài niệm mơ hồ nhưng sâu sắc. Thơ ông nhẹ như hơi thở, mỏng như sương nhưng lại gieo vào lòng người đọc những cảm xúc bền bỉ đến lạ thường. “Chuyến tàu thu” là một trong những tác phẩm tiêu biểu cho phong vị ấy với hình ảnh giản dị, giọng thơ tiết chế mà đằm sâu, cảm xúc không ồn ào nhưng thấm dần như giọt mưa ngấm xuống mặt đất. Bằng sự tinh tế trong cảm nhận và sự nhạy bén trước cái mong manh của đời người, nhà thơ đã biến một chuyến tàu thành biểu tượng ám ảnh của cuộc chia ly. Khổ thơ đầu mở ra hành trình trở lại cuối mùa của nhân vật trữ tình, nơi gió thu khẽ lay cũng đủ làm bật dậy một miền ký ức đau lòng.
“Tôi lại đến cuối mùa nghe gió lạ
Đón chuyến tàu năm ngoái tiễn thu đi,
Trên đầu tôi lá thu rơi rụng quá,
Nhưng bạn tôi từ đấy mãi không về.”
Sự xuất hiện của từ “lại” gợi cảm giác quay lại với một nỗi đau cũ, như thể những gì đã qua vẫn còn nguyên vẹn trong lòng. “Gió lạ” không chỉ là gió cuối mùa mà còn là hơi thở khác lạ của nỗi mất mát. Lá thu “rơi rụng quá” gợi sự tàn phai của cảnh sắc cũng như sự rơi rụng trong tâm hồn nhân vật. Chuyến tàu tiễn mùa thu đi cũng chính là chuyến tàu tiễn một người bạn biệt ly. Nỗi thiếu vắng ấy phủ bóng lên cả mùa thu và trở thành vết hằn trong tâm tưởng. Khổ thơ thứ hai khắc họa cuộc đối thoại đầy bất lực giữa con người và thiên nhiên, nơi mọi câu hỏi đều vô vọng và tất cả chỉ đáp lại bằng sự im lặng.
“Tôi khẽ hỏi dòng thông bên dải suối
Sao bạn tôi mãi mãi không về?
Suối nín chảy và thông buồn chẳng nói.
Nhưng bên trời, lặng chỉ dấu chia ly.”
Nhân vật trữ tình mang câu hỏi nghẹn ngào hỏi cả suối và thông như hỏi cả thế gian. Nhưng “suối nín chảy” và “thông buồn chẳng nói” khiến cảnh vật như cũng mang nỗi sầu nhân thế. Thiên nhiên dừng lại trong khoảnh khắc, lặng đi như chứng thực cho sự chia ly vĩnh viễn. Hình ảnh “bên trời lặng chỉ dấu chia ly” trở thành một nét chạm tinh tế, cho thấy nỗi buồn đã thấm vào mọi chiều không gian khiến cả bầu trời cũng hóa thành nhân chứng của mất mát. Khổ thơ thứ ba hé lộ một niềm tin mong manh nhưng đẹp đẽ, nơi người ở lại vẫn cố giữ sợi dây liên hệ tinh thần với người đã khuất.
“Và từ đấy thu sang tôi lạnh quá,
Tôi chia thương với kẻ cuối chân trời,
Và tin chắc khi bên đường rụng lá,
Bạn cũng buồn chạnh nghĩ đến tình tôi.”
Cái “lạnh quá” không chỉ là cái lạnh của mùa mà còn là nỗi lạnh trong tâm hồn sau tổn thất. Tuy vậy, nhân vật vẫn giữ một niềm tin rất người, rằng ở nơi xa xăm kia, người bạn vẫn nhớ đến mình mỗi khi lá thu rụng. Sự tin tưởng ấy trở thành ánh sáng nhỏ nhoi trong màn sương buồn, hé lộ tấm lòng thủy chung và nhân hậu của người ở lại. Khổ thơ thứ tư là khoảnh khắc đối diện với sự thật trần trụi, khi hy vọng, dù nhỏ nhoi đến mấy, cũng không thể tiếp tục nâng đỡ tâm hồn nữa.
“Nhưng thu sang, rồi thu lại sang,
Bao phen sắc lá đổi thay vàng,
Tôi không dám hẹn mong gì nữa,
Bạn chết lâu rồi, ngậm tiếng than!”
Nhịp thơ lặp “thu sang, rồi thu lại sang” cho thấy thời gian đang trôi đi một cách phũ phàng. Bao mùa thu đã trôi qua, bao lần sắc lá thay vàng cũng là bấy nhiêu lần hy vọng cũ lịm dần. Tới khi tiếng lòng bật thành lời “bạn chết lâu rồi”, đó chính là khoảnh khắc đau đớn nhất, khoảnh khắc sự thật quật ngã mọi niềm tin. “Ngậm tiếng than” càng khiến nỗi chia ly mang sắc thái bi thương, vì người ra đi đã mang theo những điều chưa kịp nói. Khổ thơ cuối khép lại bằng một hình ảnh buồn mơ hồ, nơi linh hồn người bạn như tan vào trời đất và nỗi nhớ thì vẫn còn đó, lơ lửng, không bao giờ rơi xuống.
“Mải đến chiều nay nhác chuyện xưa
Tưởng người theo mải chuyến tàu thu
Tôi nhìn chân gió run trong lạnh
Chỉ thấy mây buồn tỏa vất vơ…”
Một thoáng “nhác chuyện xưa” cũng đủ làm trái tim bừng lên nỗi nhớ. Tưởng như bạn sẽ theo chuyến tàu thu mà trở lại nhưng khi quay nhìn thực tại chỉ thấy “mây buồn tỏa vất vơ”. Mây ấy vừa đẹp vừa xót xa, như một linh hồn vất vưởng, cũng có thể chính là nỗi buồn còn lại của thi nhân, tan loãng vào gi29ó thu rồi trôi đi vô định. “Chuyến tàu thu” thành công bởi giọng thơ trầm buồn mà không lụy, bởi hình ảnh nhẹ như khói mà thấm sâu như giọt nước mắt rơi vào lòng. Hồ Dzếnh để cảnh và tình hòa vào nhau, biến thiên nhiên thành chứng nhân cho nỗi đau con người. Tác phẩm không tập trung vào cái chết mà tập trung vào cách con người nâng niu ký ức, cách họ đối diện với mất mát bằng sự lặng lẽ mà nhân hậu. Đây là vẻ đẹp khiến thơ ông luôn có sức neo lại trong tâm hồn người đọc. Như vậy, “Chuyến tàu thu” không chỉ là bài thơ tiễn biệt một người bạn đã khuất mà còn là lời tự tình về nỗi nhớ, về sự thủy chung và những điều không thể níu giữ trong đời. Khép lại bài thơ, hình ảnh mây “tỏa vất vơ” vẫn còn như một nỗi buồn hiền lành lơ lửng mãi. Đọc xong ta hiểu rằng có những người ta chỉ còn gặp lại trong ký ức, mong manh như sương nhưng không bao giờ tan biến.
———————————-
Học Văn Bằng Công Thức Cùng Cô Diệu Thu: Học văn từ gốc – Công thức dễ dàng
Hotline: 0833.873.089
Địa chỉ: 68 Thụy Phương, Đông Ngạc, Hà Nội
Website: https://letrandieuthu.com
