Hồ Chí Minh – vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam – không chỉ là nhà cách mạng kiệt xuất mà còn là một nhà thơ với tâm hồn nghệ sĩ đầy sâu sắc. Trong tập “Nhật ký trong tù”, bài thơ “Chiều tối” là một trong những tác phẩm nổi bật, vừa thể hiện vẻ đẹp thiên nhiên, vừa ngợi ca sức sống của con người lao động, đồng thời bộc lộ tinh thần lạc quan phi thường của người chiến sĩ cách mạng. Qua bài thơ, ta thấy rõ sự chuyển động của thời gian, không gian và tâm trạng, để rồi ánh lên ánh sáng của niềm tin và hy vọng. Hãy cùng cô Diệu Thu khám phá bài thơ hay này nhé!
Tập thơ “Nhật ký trong tù” của Hồ Chí Minh không chỉ là những dòng ghi chép bằng thơ về cuộc sống nơi lao tù mà còn là tác phẩm nghệ thuật đặc sắc, giàu giá trị nhân văn và thẩm mỹ. Trong đó, bài thơ “Chiều tối” (Mộ) khắc họa một buổi chiều nơi núi rừng hoang vu, nơi tâm hồn người chiến sĩ hòa quyện với thiên nhiên và cuộc sống lao động của con người. Bài thơ, thông qua sự chuyển đổi từ nỗi cô đơn đến sự ấm áp, từ bóng tối đến ánh sáng, đã làm nổi bật tinh thần lạc quan và ý chí kiên cường của Hồ Chí Minh.
Mở đầu bài thơ, hình ảnh thiên nhiên được khắc họa trong không gian mênh mông, tĩnh lặng của buổi chiều tà:
Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ,
Cô vân mạn mạn độ thiên không.
Bằng lối thơ tứ tuyệt hàm súc, Hồ Chí Minh đã dựng lên bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp nơi núi rừng hoang vu. Hình ảnh “chim mỏi về rừng” gợi nhịp điệu chậm rãi, tĩnh lặng của thời khắc chuyển từ ngày sang đêm. Cánh chim không chỉ đơn thuần là một nét vẽ trong bức tranh chiều mà còn gợi lên cảm giác mỏi mệt, giống như tâm trạng của người tù đang bị áp giải trên hành trình dài đằng đẵng. Cùng với đó, “chòm mây lẻ loi trôi chầm chậm” giữa bầu trời mênh mông tạo nên một không gian rộng lớn nhưng trống vắng, quạnh hiu. Hình ảnh ấy như phản chiếu nỗi cô đơn của người tù trong cảnh tha hương.
Tuy nhiên, điều đặc biệt là ở giữa cảnh sắc có phần hiu quạnh ấy, tâm hồn người thi nhân vẫn giữ được sự bình thản, ung dung để cảm nhận thiên nhiên một cách tinh tế. Cách sử dụng từ ngữ như “quyện điểu” (chim mỏi) hay “cô vân” (mây lẻ loi) không chỉ miêu tả hình ảnh mà còn gợi lên cảm xúc, khiến người đọc nhận ra rằng, dẫu trong hoàn cảnh ngặt nghèo, Hồ Chí Minh vẫn luôn giữ phong thái điềm nhiên của một thi sĩ yêu thiên nhiên.
Nếu hai câu đầu là bức tranh thiên nhiên buổi chiều thì hai câu sau chuyển dần sang hình ảnh con người và cuộc sống lao động thường nhật:
Sơn thôn thiếu nữ ma bao túc,
Bao túc ma hoàn lô dĩ hồng.
Hình ảnh cô gái miền sơn cước đang xay ngô hiện lên thật giản dị nhưng sống động. Tiếng xay ngô hòa cùng không gian núi rừng tĩnh lặng tạo nên nhịp sống đời thường ấm áp. Qua nét bút của Hồ Chí Minh, công việc lao động bình dị ấy bỗng trở nên gần gũi, thân thương lạ kỳ. Đặc biệt, hình ảnh “lò than rực hồng” ở cuối bài thơ là điểm nhấn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Từ bóng tối và sự cô đơn của buổi chiều, ánh sáng của bếp lửa đã sưởi ấm không gian và làm bừng sáng cả bài thơ.
Ánh lửa rực hồng không chỉ là hình ảnh thực mà còn là biểu tượng của niềm tin, hy vọng vào tương lai. Nó thể hiện tinh thần lạc quan của Hồ Chí Minh – dù trong cảnh tù đày khắc nghiệt, trái tim người chiến sĩ cách mạng vẫn luôn hướng về ánh sáng, về cuộc sống tự do, về những điều tươi đẹp ở phía trước. Đây chính là sự chuyển đổi tinh tế từ thiên nhiên sang đời sống con người, từ nỗi cô đơn đến sự ấm áp, từ bóng tối đến ánh sáng – biểu tượng của ý chí và niềm tin bất diệt.
Bài thơ “Chiều tối” là sự kết hợp hài hòa giữa phong cách cổ điển và hiện đại. Chất cổ điển thể hiện qua hình thức thơ tứ tuyệt, bút pháp “thi trung hữu họa”, hình ảnh thiên nhiên như cánh chim, chòm mây gợi nhắc đến phong vị thơ Đường. Tuy nhiên, tư tưởng trong bài thơ lại mang tinh thần hiện đại. Nếu thơ cổ thường dừng lại ở việc miêu tả thiên nhiên, thì Hồ Chí Minh đã đưa vào đó hình ảnh con người lao động, làm nổi bật sự gắn bó hài hòa giữa thiên nhiên và đời sống. Tư tưởng nhân văn sâu sắc của Bác thể hiện rõ qua sự trân trọng vẻ đẹp giản dị của cuộc sống và khát vọng hướng tới tương lai.
Có thể nói, bài thơ “Chiều tối” không chỉ là một bức tranh thiên nhiên và đời sống, mà còn là biểu tượng cho tinh thần lạc quan, nghị lực sống phi thường của Hồ Chí Minh. Từ hình ảnh “chim mỏi” và “mây lẻ loi” đến ánh sáng “lò than rực hồng”, bài thơ đã truyền tải một thông điệp sâu sắc: dù trong hoàn cảnh khó khăn đến đâu, con người vẫn có thể tìm thấy ánh sáng và niềm tin để vượt qua. Đây là giá trị nhân văn lớn lao mà bài thơ để lại, làm rung động trái tim của bao thế hệ bạn đọc.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/