“Mỗi nhà văn chân chính đều là một nhà tiên tri.” Lời khẳng định của Romain Rolland dường như vận vào Nguyễn Minh Châu—một trong những cây bút xuất sắc nhất của văn học Việt Nam hiện đại. Nếu văn chương là tấm gương phản chiếu thời đại, thì những trang viết của Nguyễn Minh Châu không chỉ ghi lại hiện thực mà còn ẩn chứa những dự cảm sâu sắc về sự chuyển mình của con người và xã hội. Ông là nhà văn luôn trăn trở về bản thể cá nhân giữa dòng chảy lịch sử, về cái tôi cá nhân trong mối quan hệ với cộng đồng, và hơn hết, ông nhìn thấy những đổi thay tất yếu của thời đại trước khi chúng thực sự hiển hiện. Chính sự giao thoa giữa cái tôi của nhà văn và dự cảm về thời đại đã làm nên dấu ấn đặc biệt trong phong cách Nguyễn Minh Châu, đưa ông trở thành một trong những người tiên phong của văn học đổi mới Việt Nam. Hãy cùng cô Diệu Thu khám phá bài viết này.
– Cái tôi của Nguyễn Minh Châu – Hành trình đi từ sử thi đến thế sự:
Nhìn lại hành trình sáng tác của Nguyễn Minh Châu, ta thấy rõ sự chuyển động của một cái tôi nghệ sĩ không ngừng tự vấn và đổi mới. Nếu trong giai đoạn trước 1975, ông viết về chiến tranh với giọng điệu sử thi, đề cao lý tưởng cách mạng, thì đến giai đoạn sau 1975, ông rời bỏ ánh hào quang của chủ nghĩa anh hùng để đi sâu vào những vấn đề thế sự, đạo đức, nhân sinh. Đây không chỉ là sự thay đổi trong bút pháp mà còn là sự chuyển mình của tư duy nghệ thuật, phản ánh một cái tôi luôn thao thức, luôn đối diện với chính mình và với thực tại.
Ở giai đoạn đầu, cái tôi của Nguyễn Minh Châu mang dáng dấp của một người lính, một nhà văn cách mạng, với niềm tin mãnh liệt vào lý tưởng tập thể. Những tác phẩm như “Dấu chân người lính”, “Miền cháy”… đều ca ngợi tinh thần chiến đấu, sự hy sinh và vẻ đẹp cao cả của con người trong chiến tranh. Cái tôi ấy hòa cùng tiếng nói chung của thời đại, nơi văn chương không phải là những chiêm nghiệm cá nhân mà là lời ngợi ca tập thể, nơi nhân vật lý tưởng luôn được đặt trong một hệ quy chiếu lớn lao, giàu tính sử thi.
Thế nhưng, sau 1975, khi chiến tranh qua đi, khi đất nước bước vào thời kỳ hòa bình với muôn vàn biến động, Nguyễn Minh Châu nhận ra rằng con người không thể mãi mãi sống trong hào quang quá khứ. Ông bắt đầu đào sâu vào bản thể cá nhân, vào những góc khuất của đời sống, vào những dằn vặt đạo đức mà con người phải đối diện trong một thời đại mới. Từ một nhà văn sử thi, ông trở thành một nhà văn thế sự. Cái tôi của Nguyễn Minh Châu lúc này không còn là cái tôi của một người kể chuyện vĩ mô, mà là cái tôi của một người quan sát, một kẻ trăn trở, một con người không ngừng đặt câu hỏi về nhân sinh và đạo đức.
Ở “Chiếc thuyền ngoài xa”, cái tôi ấy hiện lên trong hình ảnh người nghệ sĩ nhiếp ảnh – một nhân vật mang đậm bóng dáng của chính Nguyễn Minh Châu. Anh ta bước ra từ cái nhìn lý tưởng về nghệ thuật, để rồi vỡ lẽ trước những thực tế trần trụi của cuộc sống. Chính Nguyễn Minh Châu cũng như thế. Ông đã từng nhìn cuộc đời qua lăng kính sử thi, nhưng rồi ông nhận ra rằng cuộc sống phức tạp hơn nhiều so với những gì văn chương trước đây từng khắc họa. Sự thức tỉnh ấy chính là minh chứng cho một cái tôi luôn vận động, không chấp nhận sự dễ dãi, luôn khao khát chạm đến sự thật.
– Dự cảm về thời đại – Sự nhạy bén của một trí tuệ lớn:
Nguyễn Minh Châu không chỉ là một nhà văn ghi lại hiện thực, mà còn là một người tiên đoán về sự chuyển động của lịch sử và con người. Khi văn học Việt Nam vẫn còn nặng tính sử thi, ông đã nhìn thấy nhu cầu tất yếu của sự đổi mới. Ông nhận ra rằng, văn chương không thể chỉ ca ngợi mà cần phải phản tỉnh, không thể chỉ tái hiện bề mặt mà phải đi sâu vào nội tâm con người.
Ngay từ những năm 80, khi đất nước bước vào giai đoạn hậu chiến với những mâu thuẫn mới, ông đã đặt ra những vấn đề về đạo đức, về sự tha hóa, về những giá trị đang bị lung lay trong xã hội. Ông dự cảm rằng con người không thể mãi mãi được định nghĩa bằng chiến thắng hay lý tưởng, mà cần phải đối diện với những câu hỏi về lẽ sống, về nhân phẩm, về những khoảng tối trong tâm hồn.
Trong “Bến quê”, nhân vật Nhĩ – một người từng đi khắp thế gian nhưng cuối cùng lại bị cột chặt trên giường bệnh – chính là biểu tượng cho những chiêm nghiệm về cuộc đời. Nguyễn Minh Châu đã dự cảm rằng, con người rồi sẽ có lúc phải nhìn lại mình, phải đối diện với những điều giản dị nhưng vô cùng quan trọng mà ta thường bỏ quên. Cái nhìn ấy đi trước thời đại, khi mà văn học Việt Nam lúc bấy giờ vẫn chưa thực sự quan tâm đến những vấn đề triết học và thân phận cá nhân.
Đặc biệt, ông cũng sớm nhận ra sự xung đột giữa con người với những giá trị truyền thống và hiện đại, giữa đạo đức và thực dụng, giữa lý tưởng và đời thường. Những tác phẩm của ông không mang tính dự báo chính trị, nhưng lại mang tính dự báo nhân sinh. Ông thấy trước sự thay đổi trong tư duy con người, trong quan hệ xã hội, trong cách nhìn nhận về đạo đức và hạnh phúc. Những dự cảm ấy đã trở thành hiện thực trong xã hội Việt Nam sau đổi mới, khi con người bắt đầu phải đối diện với những nghịch lý và lựa chọn mang tính bản thể.
– Sự hòa quyện giữa cái tôi và dự cảm thời đại – Dấu ấn Nguyễn Minh Châu:
Điều làm nên giá trị của Nguyễn Minh Châu không chỉ nằm ở tài năng kể chuyện hay chiều sâu triết lý, mà còn ở sự giao thoa giữa cái tôi cá nhân và dự cảm về thời đại. Ông không viết về thời cuộc một cách khách quan, mà viết bằng chính những trăn trở từ sâu thẳm tâm hồn mình. Bởi vậy, tác phẩm của ông vừa mang tính hiện thực, vừa thấm đẫm cảm xúc cá nhân.
Ông không chấp nhận một câu trả lời dễ dãi cho bất kỳ vấn đề nào. Ông không khẳng định một chân lý duy nhất, mà luôn mở ra những câu hỏi để độc giả tự suy ngẫm. Cái tôi của ông không tách rời thời đại, mà hòa vào từng trang viết, để rồi trở thành một phần của văn học dân tộc – sâu sắc, nhân bản và đầy tính triết lý.
Nguyễn Minh Châu từng viết: “Văn học sẽ chết nếu xa rời con người.” Chính vì thế, ông không bao giờ xa rời con người. Ông đi sâu vào những góc khuất của nhân sinh, dự cảm về những biến chuyển của thời đại, và bằng những trang viết của mình, ông đã để lại một di sản vững bền – một nền văn chương không chỉ ghi lại lịch sử mà còn soi rọi những bí ẩn của tâm hồn con người. Và đó chính là giá trị lớn lao của một nhà văn không chỉ viết về hiện thực, mà còn dự cảm về tương lai.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/