Nam Cao, một trong những cây bút nổi bật của văn học Việt Nam, không chỉ khắc họa hình ảnh người trí thức mà còn phản ánh sâu sắc những mâu thuẫn, khát khao và trách nhiệm của họ trong bối cảnh lịch sử đầy biến động. Hai nhân vật Điền trong “Giăng sáng” và Độ trong “Đôi mắt” chính là minh chứng cho sự thay đổi trong cách tiếp cận đề tài người trí thức của Nam Cao trước và sau Cách mạng.
1. Nhân vật Điền trong “Giăng sáng”
Mở đầu “Giăng sáng”, ta gặp Điền – một người trí thức khao khát cháy bỏng được theo đuổi sự nghiệp văn chương. Trong không gian chật chội của căn nhà nhỏ, hình ảnh những chiếc ghế mây trở thành biểu tượng cho ước mơ và những hoài bão lớn lao của anh. Điền sẵn sàng từ bỏ công việc ổn định, dù chỉ kiếm được vài đồng bạc mỗi tháng, để dấn thân vào con đường viết lách. Điều này không chỉ thể hiện tình yêu văn chương mà còn phản ánh sự hy sinh, và cũng là sự ích kỷ của một người đàn ông khi đặt lý tưởng cá nhân lên trên trách nhiệm với gia đình.
Tuy nhiên, sự đam mê ấy dần trở thành gánh nặng. Vợ anh phải gồng gánh nuôi sống gia đình trong lúc anh vẫn say sưa theo đuổi giấc mơ. Cảnh tượng Điền ngồi viết, bất chấp tiếng khóc của con và lời mắng mỏ của vợ, khiến ta cảm nhận được sự giằng xé trong tâm hồn anh. Cuối cùng, Điền nhận ra rằng lý tưởng văn chương không thể nuôi sống gia đình, và anh buộc phải từ bỏ giấc mơ để lo cho những người thân yêu. Hình ảnh ấy, mang đậm chất bi kịch, khắc họa một trí thức cô đơn giữa những khát vọng và thực tại tàn nhẫn.
2. Nhân vật Độ trong “Đôi mắt”
Trái ngược hoàn toàn với Điền, Độ trong “Đôi mắt” là hình mẫu của một trí thức đã thức tỉnh. Trong bối cảnh kháng chiến chống Pháp, Độ không chỉ thấu hiểu những nỗi khổ của nhân dân mà còn hành động để thay đổi thực tại. Cuộc gặp gỡ giữa Độ và người bạn Hoàng phản ánh sự đối lập sâu sắc trong cách nhìn nhận và đánh giá về cuộc sống.
Khi Hoàng vẫn còn mải mê với những lý tưởng cũ, chê bai nông dân, thì Độ đã vượt qua sự mặc cảm để tìm ra vẻ đẹp trong cuộc sống của họ. Độ không chỉ đơn thuần là một người trí thức; anh là người gắn bó với thực tế, tham gia vào những hoạt động tuyên truyền kháng chiến. Anh nhìn thấy giá trị của từng con người, từng hành động nhỏ bé trong cuộc sống bình thường. Độ đại diện cho hình mẫu trí thức gắn bó với dân tộc, ý thức được trách nhiệm của mình trong công cuộc cứu nước.
3. Sự thay đổi trong cách tiếp cận đề tài người trí thức
Qua sự đối lập giữa Điền và Độ, Nam Cao đã khéo léo phản ánh quá trình chuyển mình trong nhận thức của người trí thức Việt Nam. Trước Cách mạng, người trí thức như Điền thường rơi vào sự dằn vặt, giữa lý tưởng và thực tế, dẫn đến sự thất bại và bất lực. Họ chỉ biết khao khát mà không dám hành động.
Sau Cách mạng, hình ảnh người trí thức đã thay đổi. Họ không còn đứng ngoài cuộc đời mà dám dấn thân, cống hiến cho sự nghiệp chung. Độ là một ví dụ điển hình, thể hiện sự trưởng thành và trách nhiệm của người trí thức trong thời kỳ kháng chiến. Anh đã không ngại ngần bỏ lại những bận tâm cá nhân để hướng tới lý tưởng cao đẹp hơn.
Kết luận
Từ Điền đến Độ, Nam Cao đã gửi gắm những thông điệp sâu sắc về người trí thức trong xã hội Việt Nam. Hành trình từ sự mơ mộng đến thực tế, từ sự ích kỷ đến trách nhiệm, là hành trình không chỉ của riêng cá nhân mà còn của cả dân tộc. Qua đó, Nam Cao không chỉ khắc họa chân dung người trí thức mà còn khẳng định sức mạnh của họ trong việc xây dựng một tương lai tươi sáng cho đất nước. Những nhân vật ấy, dù bi kịch hay đầy hy vọng, đều sống động và để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng người đọc.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995