Trong hành trình thi ca Việt Nam hiện đại, Tố Hữu là một hiện tượng đặc biệt: nhà thơ của lý tưởng cách mạng, của tình yêu tha thiết với quê hương, đất nước và khát vọng tự do. Mỗi vần thơ của ông không chỉ là sự kết hợp hài hòa giữa nghệ thuật và lý tưởng, mà còn là tiếng nói chân thật của một tâm hồn sống hết mình vì đất nước. Bài thơ “Khi con tu hú” được viết trong nhà lao Thừa Phủ – Huế khi nhà thơ còn rất trẻ, nhưng lại thấm đẫm sức sống, tình yêu cuộc đời và khát vọng cháy bỏng được thoát khỏi xiềng xích tù đày.
Ngay từ câu thơ đầu tiên:
Khi con tu hú gọi bầy
Lúa chiêm đang chín, trái cây ngọt dần
Tố Hữu đã mở ra một khung cảnh mùa hè thân thuộc, rộn ràng. Tiếng chim tu hú không đơn thuần là một âm thanh trong trẻo của thiên nhiên, mà là lời gọi thiết tha của sự sống, của tự do. Theo tiếng chim ấy, bức tranh mùa hè hiện ra thật sống động, ấm áp:
Vườn râm dậy tiếng ve ngân
Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào
Những câu thơ đầy hình ảnh, âm thanh và màu sắc: tiếng ve ngân vang trong vòm cây râm mát, hạt bắp óng vàng tràn sân dưới cái nắng ấm như sắc đào. Mùa hè ấy là mùa hè của đồng ruộng quê hương, của tuổi thơ ngọt ngào, và cũng là mùa hè của tự do mà người tù không thể chạm tới. Chính sự đối lập giữa vẻ đẹp ấy với thực tại ngục tù đã khiến lòng người thổn thức.
Tố Hữu tiếp tục đẩy cảm xúc lên cao với một khung trời rộng lớn:
Trời xanh càng rộng càng cao
Đôi con diều sáo lộn nhào từng không…
Không gian giờ đây đã vút lên bầu trời cao rộng, với cánh diều tự do tung bay giữa tầng không bao la. Trời xanh, diều bay – tất cả đều là biểu tượng cho lý tưởng, cho những ước mơ lớn lao và khát vọng thoát khỏi tù ngục. Người chiến sĩ trẻ dù bị giam hãm trong bốn bức tường u tối vẫn mở rộng lòng mình ra đón nhận vẻ đẹp thiên nhiên, để từ đó thấy rõ hơn sự bức bối của cảnh tù đày.
Cảm xúc trong bài thơ bỗng chốc chuyển hướng đột ngột – từ tha thiết đến bức bối, từ êm đềm sang dữ dội:
Ta nghe hè dậy bên lòng
Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi!
Mùa hè không còn là hình ảnh bên ngoài mà đã trở thành một tiếng gọi nội tâm. Cái hè “dậy bên lòng” là tiếng reo hò của tuổi trẻ, của sự sống đang trỗi dậy mạnh mẽ. Nhưng chính khi khát vọng ấy trào lên mãnh liệt nhất thì cũng là lúc người tù cảm thấy tù ngục trở nên ngột ngạt đến không thể chịu nổi. Hành động “muốn đạp tan phòng” không chỉ là phản ứng bản năng, mà là một biểu hiện bùng nổ tâm lý, khát vọng thoát ra khỏi xiềng xích của cường quyền, để được sống trọn vẹn với mùa hè, với đất trời, với cuộc đời.
Và rồi, những dòng thơ cuối cùng như một tiếng thét nghẹn ngào bật ra từ trái tim đang quằn quại vì khao khát tự do:
Ngột làm sao, chết uất thôi
Con chim tu hú ngoài trời cứ kêu!
Hai câu thơ kết là cao trào của cảm xúc. “Ngột”, “chết uất” là những từ ngữ cực tả, không chỉ mô tả sự ngột ngạt về thể xác mà còn là nỗi nghẹn uất trong tâm hồn. Tiếng chim tu hú ở đây không còn là âm thanh của sự sống, mà trở thành một nỗi ám ảnh khắc nghiệt, như xoáy sâu vào vết thương lòng của người chiến sĩ bị giam cầm. Nó nhắc nhớ về tự do, đồng thời cũng là lời nhắc nhở đau đớn rằng tự do vẫn còn ở ngoài tầm tay. Sự đối lập ấy khiến tiếng chim tu hú cuối bài trở nên day dứt, ám ảnh không nguôi.
“Khi con tu hú” là một bài thơ ngắn, nhưng sức truyền cảm lại vô cùng mạnh mẽ. Qua những hình ảnh mùa hè rực rỡ, âm thanh sống động và chuyển biến tâm trạng đầy kịch tính, Tố Hữu đã thể hiện một cách sâu sắc nỗi khát khao tự do cháy bỏng của người chiến sĩ cách mạng. Bài thơ cho thấy: thân xác có thể bị giam cầm, nhưng ý chí và tinh thần thì không thể bị khuất phục. Đó chính là vẻ đẹp bất tử trong thơ ca Tố Hữu – vẻ đẹp của một tâm hồn luôn hướng về ánh sáng, về tự do và lý tưởng sống cao cả.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/