Truyện ngắn là thể loại nghệ thuật đặc biệt của văn học. Nó không cần một cốt truyện dài dòng, không cần bối cảnh quá rộng lớn, cũng không cần nhiều nhân vật rối ren. Nhưng chính trong sự cô đọng, tiết chế ấy, truyện ngắn lại có khả năng tạo nên những khoảnh khắc bừng sáng, những giây phút mà nghệ thuật và tư tưởng giao nhau, làm người đọc lặng đi, rồi thức tỉnh. Người ta gọi đó là “điểm sáng” trong truyện ngắn, không chỉ như một chi tiết đặc sắc, mà là nơi lắng tụ linh hồn của tác phẩm, nơi ánh lên những giá trị sâu xa nhất mà nhà văn gửi gắm cho người đọc. Hãy cùng cô Diệu Thu đi vào bài viết này.
Điểm sáng không phải là thứ có thể dễ dàng gán ghép vào bất kỳ yếu tố nào của văn bản. Nó không phải là một cái tên, một hình ảnh, một sự kiện cụ thể. Nó là tổng hòa giữa nghệ thuật tạo hình và tư tưởng nhân sinh. Có khi điểm sáng là một chi tiết nhỏ, như “dòng nước mắt chảy trong” của người đàn bà hàng chài trong Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu), mở ra bi kịch đời người mà không một khuôn hình nghệ thuật nào có thể bao quát. Có khi đó là một nhân vật hiện ra chỉ trong vài trang truyện, như anh thanh niên làm khí tượng trong Lặng lẽ Sa Pa (Nguyễn Thành Long), nhưng lại gợi lên cả một thế hệ sống âm thầm mà không tầm thường, lặng lẽ mà không vô danh. Và cũng có khi điểm sáng là một khoảnh khắc nội tâm, một sự thay đổi trong cái nhìn, một tiếng thở dài câm lặng, như khi Liên trong Hai đứa trẻ bỗng cảm thấy “buồn man mác trước giờ khắc của ngày tàn”, một nỗi buồn không tên gọi, nhưng ôm lấy cả một thời đại.
Điều đặc biệt là điểm sáng trong truyện ngắn không bao giờ là sự phô diễn. Trái lại, nó thường nằm trong cái bình thường, cái lặng thầm, cái bị khuất. Bởi lẽ, thế giới của truyện ngắn là thế giới của những điều giản dị nhưng có chiều sâu. Không cần đến những biến cố lớn lao, một cái nhìn, một cử chỉ, một im lặng cũng đủ trở thành cái lõi để nhà văn xây dựng thông điệp tư tưởng. Ở đó, nghệ thuật không phải là tô vẽ mà là khai quật cái chân thực trong đời sống, và điểm sáng chính là kết tinh của hành trình đó.
Từ góc độ lý luận, ta có thể hiểu điểm sáng như một “tâm điểm thẩm mỹ”, nơi hội tụ của các đường nét nghệ thuật và tư tưởng. Nó là đỉnh điểm trong đường cong cảm xúc của người đọc, đồng thời là điểm rơi của nhận thức, nơi nhà văn buộc ta phải dừng lại và nghĩ ngợi. Mỗi nhà văn đều có cách riêng để dẫn người đọc đến điểm sáng ấy. Thạch Lam thì nhẹ nhàng, như một làn khói mỏng vắt qua tâm hồn người đọc, Kim Lân thì sâu sắc, chân chất mà ám ảnh, Nguyễn Minh Châu thì khắc khoải, suy tư, lật mở nhiều lớp nghĩa, Nam Cao thì trực diện, đầy tính nhân văn sắc lạnh. Nhưng dù bằng cách nào, mục đích cuối cùng vẫn là làm hiện hình một lát cắt của đời sống dưới ánh sáng của tình thương và sự thật.
Điểm sáng trong truyện ngắn, vì thế, cũng là điểm sáng của chính nhà văn, của tấm lòng, của tầm nhìn, của nhân sinh quan. Để nhìn thấy được cái đẹp trong cái đau, cái cao cả trong cái tầm thường, cái phi thường trong cái nhỏ bé, đó là bản lĩnh của người nghệ sĩ. Và để khơi dậy trong lòng người đọc sự đồng cảm, sự xúc động, thậm chí là một cái day dứt kéo dài, đó là minh chứng cho giá trị bền vững của nghệ thuật.
Không ngẫu nhiên mà truyện ngắn, thể loại nhỏ bé nhất về dung lượng, lại có sức sống lâu dài trong tâm trí người đọc. Bởi nó không mang tham vọng chiếm lĩnh toàn bộ đời sống, mà chỉ chọn lấy một khoảnh khắc, một “tia sáng”, nhưng tia sáng ấy đủ để soi rọi cả một mảng tối, làm bừng lên cả một nhận thức. Trong thế giới phức tạp hôm nay, khi đời sống quá nhiều biến động, khi sự thật nhiều khi bị che mờ bởi cái giả, thì ánh sáng từ một chi tiết truyện ngắn chân thực lại có thể khiến ta dừng lại, để cảm, để hiểu, và để sống sâu hơn.
“Điểm sáng” trong truyện ngắn không chỉ là hạt nhân nghệ thuật, mà còn là thước đo giá trị của tác phẩm. Đó là nơi mà cái đẹp, cái đau, cái cao cả và cái đời thường giao nhau trong một khoảnh khắc cô đặc, làm nên vẻ đẹp của truyện ngắn và cả chiều sâu của văn chương. Người viết truyện ngắn giỏi là người biết lặng lẽ thắp lên một ánh sáng, không rực rỡ, không chói lòa, nhưng đủ để người đọc mang theo mãi, như một ánh lửa nhỏ trong hành trình nhân thế rộng dài.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/