Trong hành trình khám phá thế giới và tâm hồn con người, văn học, đặc biệt là thơ ca, luôn giữ một vị trí riêng biệt và thiêng liêng. Giữa những tất bật, bộn bề của đời sống hiện thực, giữa những lời nói hàng ngày chỉ để trao đổi, truyền đạt thông tin, thơ ca âm thầm cất lên tiếng nói của cảm xúc, của chiều sâu tâm hồn, của vẻ đẹp không thể gọi tên bằng ngôn từ thông thường. Chính bởi lẽ đó, nhà văn Lâm Ngữ Đường đã từng nói:
“Ngôn ngữ của thi ca khác với ngôn ngữ của đời sống ở chỗ là nó gợi ra được những liên tưởng phong phú, khơi dậy ở tâm hồn con người những rung động sâu xa, biến những tầm thường của đời sống thành những gì lãng mạn, cao cả.”
Nhận định này không chỉ giúp ta hiểu rõ bản chất của ngôn ngữ thơ, mà còn nhấn mạnh vai trò tinh thần lớn lao của thi ca trong việc nâng đỡ tâm hồn và làm đẹp cho cuộc sống.Hãy cùng cô Diệu Thu làm sáng tỏ điều này.
Ngôn ngữ đời sống là loại ngôn ngữ có tính chất thông báo trực tiếp. Đó là thứ ngôn ngữ chúng ta vẫn dùng hàng ngày, để hỏi thăm, để trao đổi, để xử lý công việc. Nó mang tính cụ thể, rõ ràng, có thể đo lường và dễ hiểu. Ngôn ngữ đời sống tồn tại để phục vụ thực tiễn, để làm cho con người gắn bó và hành động trong thế giới vật chất.
Còn ngôn ngữ thơ ca lại thuộc về thế giới tinh thần, về chiều sâu tâm hồn. Đó là ngôn ngữ của hình ảnh, của biểu tượng, của âm nhạc nội tâm, của những liên tưởng bất ngờ và cảm xúc mãnh liệt. Thơ không nói về cái đã thấy, mà là cái đã cảm. Cũng cùng một sự vật, hiện tượng nhưng khi đi qua tâm hồn nhà thơ, nó trở nên lung linh, đa nghĩa. Ngôn ngữ trong thơ không nhằm lý giải, mà để gợi mở. Không nhằm mô tả một cách chính xác, mà để khơi dậy trí tưởng tượng và cảm xúc nơi người đọc. Chính vì thế, ngôn ngữ thơ không bó hẹp trong khuôn khổ của chữ nghĩa, mà vươn xa đến miền vô hình, nơi cái đẹp được cảm nhận bằng rung động.
Ta hãy lắng nghe một câu thơ của Nguyễn Bính:
“Nhà nàng ở cạnh nhà tôi / Cách nhau một giậu mồng tơi xanh rờn.”
Chỉ là một câu nói giản dị, nhẹ nhàng, nhưng cách dùng từ “xanh rờn” đã nhuốm màu thơ mộng cho không gian. Giậu mồng tơi ở đây không còn là một chi tiết tả thực, mà trở thành khoảng cách mong manh giữa hai trái tim, một biên giới vừa hữu hình vừa vô hình của mối tình thôn quê tinh tế, mỏng manh. Ngôn ngữ thơ vì thế không chỉ là miêu tả, mà là cảm xúc hóa hiện thực, nâng cái bình dị lên tầm cao của nghệ thuật.
Lời nói thường ngày nói điều người ta biết, thơ nói điều người ta cảm. Một con thuyền trong đời sống chỉ là phương tiện đi lại, nhưng trong thơ, nó trở thành biểu tượng của kiếp người lênh đênh như trong câu thơ của Huy Cận:
“Thuyền về nước lại sầu trăm ngả / Củi một cội, đi hai nửa đời nhau.”
Ngôn ngữ thơ ở đây đã biến một hình ảnh tầm thường thành một biểu tượng đầy bi kịch, số phận con người chia lìa, tan tác như củi mục trôi theo hai dòng nước. Cảm xúc trong thơ vì thế không chỉ là cảm xúc cá nhân, mà còn là sự chia sẻ, cộng hưởng với những khắc khoải muôn thuở của kiếp người.
Chính sự đặc biệt trong ngôn ngữ đã tạo nên khả năng chuyển hóa thực tại của thơ ca. Nhà thơ không sáng tạo ra cuộc đời mới, nhưng họ làm cho cuộc đời này trở nên lãng mạn hơn, cao cả hơn, đáng sống hơn. Có khi chỉ là cánh đồng, bông lúa, dòng sông, hạt mưa, giọt nắng…, nhưng qua thơ, tất cả đều lung linh, thi vị. Cái đẹp không nằm ở đối tượng được miêu tả, mà nằm ở cách nó được cảm nhận và diễn đạt. Có nhà thơ từng viết:
“Trái đất này là của chúng mình / Quả bóng xanh bay giữa trời xanh.”
Chỉ hai câu thơ ngắn mà mở ra một thế giới rộng lớn và đầy tình yêu. Quả đất trở thành quả bóng, một hình ảnh trẻ thơ, ngây ngô, nhưng cũng làm cho hành tinh này gần gũi, đáng yêu và đầy trách nhiệm. Chỉ có thơ ca mới làm được điều đó, chuyển hóa thế giới bằng đôi mắt trẻ thơ và trái tim người lớn.
Sức mạnh của thơ ca nằm ở chỗ, dù chỉ vài dòng, vài chữ, nhưng lại chạm đến tận cùng cảm xúc người đọc. Chính vì thế, một câu thơ hay có thể ở lại trong lòng người suốt cả cuộc đời, trong khi một trang sách lý luận dày đặc có thể bị lãng quên chỉ sau vài phút. Ngôn ngữ của thơ là tiếng nói sâu kín nhất của tâm hồn. Nó vượt lên khỏi ranh giới của lý trí, của phân tích, để thẳng thắn, chân thành đối thoại với trái tim. Chính vì vậy mà thơ không chỉ để đọc, mà để sống cùng, để đồng cảm, để nâng đỡ và thức tỉnh những điều sâu xa nhất trong con người.
Từ góc nhìn ấy, nhận định của Lâm Ngữ Đường là một minh triết nghệ thuật sâu sắc. Ông không chỉ nói về sự khác biệt giữa thơ và lời nói thông thường, mà còn khẳng định giá trị nhân văn của thơ, biến cái tầm thường thành cao cả, khơi gợi vẻ đẹp ở nơi tưởng chừng như nhỏ bé nhất của đời sống. Trong thời đại hôm nay, khi ngôn ngữ bị xói mòn bởi mạng xã hội, khi con người chìm đắm trong thực dụng, thì ngôn ngữ của thơ ca lại càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Nó là nơi trú ngụ cuối cùng của cái đẹp, của cảm xúc chân thành và của những giấc mơ chưa kịp nói thành lời.
Thi ca, với ngôn ngữ đầy gợi cảm và tinh tế, không chỉ làm nhiệm vụ ghi lại đời sống, mà còn là một cuộc chuyển hóa kỳ diệu, nơi cái tầm thường được thăng hoa thành cái đẹp. Như Lâm Ngữ Đường đã nói, chính khả năng khơi gợi những liên tưởng phong phú và đánh thức rung động sâu xa trong tâm hồn đã làm nên sự khác biệt và giá trị muôn đời của thơ. Đọc thơ, ta không chỉ tiếp nhận cái đẹp, mà còn học cách sống đẹp, sống tinh tế và giàu cảm xúc hơn giữa cuộc đời đầy ồn ào, vội vã.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/