Trong vũ trụ ngôn từ muôn màu, ẩn dụ là phép màu lặng lẽ nhưng nhiệm mầu nhất: nó không hét lên giữa biển chữ, mà khẽ khàng mời gọi bạn dừng lại, lắng nghe và tự mình khám phá những ý tình sâu thẳm. Khi một hình ảnh bình thường bỗng hóa thành chiếc chìa khóa mở cánh cửa cảm xúc, khi lời văn không chỉ dừng ở nghĩa đen mà còn lướt qua những miền tưởng tượng vô biên, đó chính là lúc ẩn dụ lên tiếng. Hãy cùng cô Diệu Thu bước vào thế giới của những liên tưởng bất ngờ và rung động, để thấy ngôn từ không chỉ đơn thuần là chữ viết, mà còn biết “thở” và “chạm” vào trái tim người.
Ẩn dụ là một trong những phép tu từ lâu đời và tinh tế nhất của ngôn ngữ, nhưng cũng là một trong những hình thức biểu đạt giàu chất thơ và ám ảnh nhất của văn chương. Không trực tiếp gọi tên sự vật, hiện tượng, cảm xúc, ẩn dụ chọn cách mượn hình ảnh này để nói về điều khác – lặng lẽ, dịu dàng nhưng vô cùng sâu sắc. Cũng như ánh trăng không cần phải rực rỡ như mặt trời nhưng vẫn khiến lòng người xao xuyến, ẩn dụ không cần lớn tiếng mà vẫn để lại dư âm thăm thẳm trong lòng người đọc.
Ẩn dụ làm cho ngôn ngữ trở nên sinh động và giàu sức gợi. Thay vì nói “người mẹ rất yêu con”, Nguyễn Khoa Điềm đã để trái tim ta rung lên khi viết: “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi – Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng”. Em bé được ví như “mặt trời” – một hình ảnh thật đẹp. Không chỉ là ánh sáng, mà còn là nguồn sống, là niềm hy vọng duy nhất trong cuộc đời người mẹ lam lũ. Đó không còn là tình yêu nữa, mà là sự sống, là vũ trụ riêng của một người phụ nữ gánh trên lưng cả tương lai. Chính nhờ ẩn dụ, mà một câu thơ ngắn có thể gói trọn cả một chân trời yêu thương.
Ẩn dụ cũng là cách để nhà văn, nhà thơ nói những điều khó nói – hay đúng hơn là để nói những điều mà lời nói trực tiếp không đủ sức truyền tải. Trong thơ Xuân Diệu, tình yêu luôn mang màu sắc bản năng, cuồng nhiệt và mê đắm. Khi ông viết: “Anh yêu em như rừng yêu thú dữ”, đó không còn là tình yêu dịu dàng thường thấy trong thơ ca truyền thống. Câu thơ khiến người đọc giật mình – thậm chí có phần hoang dại – nhưng lại diễn tả được một cảm xúc mãnh liệt, bản năng đến tận cùng. Chỉ có ẩn dụ mới có thể giúp một câu thơ đi xa đến vậy trong tâm trí người đọc.
Ẩn dụ không chỉ tồn tại trong những áng văn chương trác tuyệt, mà còn thấm vào cả ngôn ngữ đời thường. Khi người ta nói “trái tim tan vỡ”, “ánh mắt biết nói”, hay “lời nói như dao cứa” – đó đều là những ẩn dụ. Chúng làm cho cảm xúc được hình dung một cách rõ ràng, khiến câu nói tưởng như đơn giản lại trở nên sâu sắc và đầy sức nặng. Có thể nói, ẩn dụ không chỉ là nghệ thuật của ngôn từ – nó còn là nghệ thuật của cảm xúc.
Ẩn dụ còn đặc biệt ở chỗ: nó không áp đặt cách hiểu. Một hình ảnh ẩn dụ thường mang nhiều lớp nghĩa – mỗi người đọc, tuỳ cảm nhận, kinh nghiệm sống, lại nhìn thấy trong đó một điều gì đó rất riêng. Chính vì thế, văn chương có ẩn dụ là văn chương mở – nơi mà tác giả không chỉ viết bằng chữ, mà còn mời gọi người đọc bước vào và cùng hoàn thiện tác phẩm bằng chính tâm hồn mình. Ẩn dụ khiến người ta không chỉ đọc – mà còn nghĩ, còn cảm, còn đối thoại âm thầm với tác phẩm.
Ẩn dụ đẹp vì nó biết gợi hơn là nói. Nó trao cho người đọc một không gian để lặng im mà chiêm nghiệm, để mỗi lần đọc lại là một lần hiểu thêm một tầng nghĩa mới. Giống như ánh sáng chiếu xuyên qua lăng kính – một hình ảnh ẩn dụ có thể toả ra muôn màu, khiến người ta đọc mãi không chán, nghĩ mãi không cạn. Và đôi khi, chính một câu thơ ẩn dụ nhỏ bé lại có thể ở lại rất lâu trong tâm trí người ta, như một vết mực dịu dàng mà vĩnh viễn.
Có lẽ vì thế mà ẩn dụ không bao giờ là “kỹ thuật” đơn thuần. Nó là tâm hồn người viết, là cảm xúc đã được lắng lọc, là suy nghĩ đã được hình tượng hoá. Là nơi mà ngôn ngữ thôi không còn chỉ là công cụ diễn đạt, mà trở thành một sinh thể sống – biết nói, biết thở và biết chạm vào những vùng mềm yếu nhất của con tim.
Văn chương không thể thiếu ẩn dụ – như tình yêu không thể thiếu ánh nhìn. Và nếu có một phép màu nào khiến những câu chữ tưởng chừng vô tri lại trở nên sống động và lấp lánh, thì chắc chắn đó là phép màu mang tên: ẩn dụ.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/