Giữa những năm tháng ác liệt của cuộc kháng chiến chống Mỹ, bên cạnh những bài thơ hào hùng về người lính, Nguyễn Khoa Điềm đã viết nên một khúc hát ru thấm đẫm tình mẫu tử và lòng yêu nước – Khúc hát ru những em bé ngủ trên lưng mẹ. Bài thơ không chỉ là tiếng hát ru dịu dàng của người mẹ dành cho con, mà còn là khúc ca về ý chí kiên cường, tình yêu thương và lòng hy sinh cao cả của những con người trên mảnh đất chiến tranh. Hãy cùng cô Diệu Thu đi vào bài thơ này.
Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ tiêu biểu của nền văn học kháng chiến chống Mỹ. Thơ ông mang đậm chất trữ tình – chính luận, kết hợp giữa cảm xúc dạt dào và tư tưởng sâu sắc. “Khúc hát ru những em bé ngủ trên lưng mẹ” là một trong những tác phẩm tiêu biểu, vừa thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng, vừa khắc họa hình ảnh những người mẹ Tà Ôi kiên cường, chịu thương chịu khó, một lòng hướng về cách mạng và quê hương đất nước.
Bài thơ mở ra với hình ảnh đầy xúc động:
“Em Cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,
Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.”
Người mẹ Tà Ôi vừa lao động vất vả vừa ru con ngủ trên lưng. Đó là hình ảnh quen thuộc của những bà mẹ miền núi trong những năm tháng kháng chiến. Tình yêu thương của mẹ dành cho con không chỉ thể hiện qua lời ru dịu dàng mà còn qua từng nhịp chày giã gạo, từng bước chân trỉa bắp, từng lần chuyển lán đạp rừng. Mẹ gánh trên vai không chỉ con thơ mà còn cả trách nhiệm nuôi bộ đội, nuôi làng, nuôi kháng chiến. Giữa bao gian lao, giấc ngủ của em bé trên lưng mẹ vẫn bình yên, bởi trong hơi thở của mẹ là tình thương, trong lời ru là cả một niềm tin vào tương lai.
Ở khổ thơ đầu tiên, người mẹ đang giã gạo để nuôi bộ đội. Mỗi nhịp chày giáng xuống cũng là một nhịp sống, một nhịp hy vọng. Hình ảnh người mẹ vất vả hiện lên qua những câu thơ đầy cảm xúc:
“Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi,
Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối,
Lưng đưa nôi và tim hát thành lời.”
Mẹ làm việc không ngừng nghỉ, mồ hôi rơi xuống má con nóng hổi, nhưng lưng mẹ vẫn là chiếc nôi vững chắc, trái tim mẹ vẫn ngân vang những lời ru đầy yêu thương. Không chỉ thương con, mẹ còn thương bộ đội, thương những người lính đang chiến đấu ngoài mặt trận. Giấc mơ mà mẹ gửi gắm vào con cũng thật giản dị mà sâu sắc:
“Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần,
Mai sau con lớn vung chày lún sân…”
Mẹ mong con khôn lớn, trưởng thành để nối tiếp công việc của mẹ, để những hạt gạo đầy ắp, tượng trưng cho sự ấm no của dân làng, của đất nước.
Sang khổ thơ thứ hai, không còn là tiếng chày giã gạo, người mẹ tiếp tục công việc trồng bắp trên núi Ka-lưi. Hình ảnh đối lập giữa lưng núi rộng lớn và lưng mẹ nhỏ bé càng nhấn mạnh sự vất vả của người mẹ:
“Lưng núi thì to, mà lưng mẹ nhỏ,
Em ngủ ngoan em, đừng làm mẹ mỏi.”
Dù gian nan, mẹ vẫn cất lời ru con, vẫn mơ về một tương lai tươi sáng, nơi những ruộng bắp trĩu hạt, nơi đói nghèo không còn ám ảnh dân làng. Hình ảnh đầy sáng tạo và xúc động của nhà thơ chính là hai mặt trời – một của thiên nhiên và một của mẹ:
“Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi,
Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.”
Nếu mặt trời ngoài kia đem đến ánh sáng cho cây cối, cho ruộng đồng, thì đứa con chính là mặt trời trong lòng mẹ, là nguồn sống, là niềm tin mãnh liệt mà mẹ nâng niu suốt cuộc đời.
Ở khổ thơ cuối, bối cảnh thay đổi, người mẹ không còn làm những công việc thường nhật mà đang di chuyển lán trại, đi đạp rừng để tránh sự truy đuổi của giặc Mỹ. Hình ảnh đất nước trong chiến tranh hiện lên rõ nét hơn qua câu thơ:
“Thằng Mỹ đuổi ta phải rời con suối
Anh trai cầm súng, chị gái cầm chông,
Mẹ địu em đi để dành trận cuối.”
Chiến tranh không chừa một ai, từ những người lính ngoài mặt trận đến những người mẹ, những đứa trẻ. Cu Tai – em bé trên lưng mẹ – dù còn nhỏ nhưng cũng đã trở thành một phần của cuộc kháng chiến, đang trên hành trình đi vào Trường Sơn, vào chiến trường lớn của dân tộc. Và trong giấc mơ mà mẹ gửi gắm vào con, không chỉ còn là giấc mơ về hạt gạo, hạt bắp, mà là giấc mơ về tự do, về hòa bình:
“Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ,
Mai sau con lớn làm người Tự Do…”
Giấc mơ ấy giản dị nhưng vĩ đại, bởi đó là khát vọng không chỉ của riêng người mẹ, mà của cả dân tộc Việt Nam lúc bấy giờ.
Bài thơ sử dụng thể thơ năm chữ với nhịp điệu nhẹ nhàng, du dương như lời ru thực sự. Điệp khúc “Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi” vang lên như một lời vỗ về, nhưng ẩn sau đó là bao gian truân, bao khắc khoải của một người mẹ vừa thương con, vừa thương đất nước.
“Khúc hát ru những em bé ngủ trên lưng mẹ” không chỉ là một bài thơ về tình mẫu tử, mà còn là khúc tráng ca về lòng yêu nước, về sự kiên cường của những con người ở hậu phương. Người mẹ trong bài thơ không chỉ là một người mẹ bình thường, mà còn là hình ảnh thu nhỏ của những người phụ nữ Việt Nam trong kháng chiến – chịu thương chịu khó, giàu đức hy sinh, luôn đặt lợi ích của dân tộc lên trên bản thân mình. Bài thơ khép lại nhưng dư âm của nó vẫn còn mãi, như một lời nhắc nhở về những năm tháng gian khổ mà hào hùng, nơi có những người mẹ gánh cả quê hương trên đôi vai nhỏ bé của mình.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/