Trong dòng chảy văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX, Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu xuất hiện như một hiện tượng độc đáo, với giọng thơ lãng mạn, phóng khoáng, mang phong vị giao thoa giữa hai thời đại: cổ điển và hiện đại. Nhà thơ từng tự nhận mình là “thi sĩ ngông”, nhưng cái “ngông” của ông lại là sự kết tinh của một trí tuệ tự do, một tâm hồn phiêu bồng giữa trời đất. Tản Đà không chỉ là cầu nối giữa hai thời kỳ văn học, mà còn là biểu tượng của khát vọng cất cánh giữa cuộc đời còn nhiều trói buộc. Hãy cùng cô Diệu Thu đi vào bài viết này.
Khi nói về các thi sĩ mở đầu cho văn học hiện đại Việt Nam, Tản Đà (Nguyễn Khắc Hiếu) nổi lên như một hiện tượng đầy cá tính. Ông không chỉ là một thi nhân với tâm hồn phiêu bồng, lãng mạn, mà còn là một trí thức tiên phong, người đã dũng cảm phá bỏ những quy tắc văn chương trung đại để mở đường cho phong trào Thơ mới. Thơ ca Tản Đà, với phong cách phóng túng và giọng điệu trào lộng đầy “ngông”, vừa mang tính chất giao thoa giữa hai thời đại, vừa thể hiện một tinh thần khát khao đổi mới. Những cống hiến của ông không chỉ định hình diện mạo văn học đầu thế kỷ XX mà còn để lại di sản tinh thần sâu sắc về bản lĩnh sáng tạo và lòng yêu tự do của người nghệ sĩ.
Tản Đà sinh ra trong một gia đình trí thức tại Sơn Tây (nay thuộc Hà Nội). Sinh năm 1889, ông trưởng thành giữa lúc xã hội Việt Nam chuyển mình trong cơn gió lốc của văn hóa phương Tây tràn vào. Được đào tạo trong môi trường Nho học nhưng lại sớm tiếp xúc với những tư tưởng tự do, tư duy của Tản Đà mang trong mình cả chất cổ điển lẫn hiện đại. Chính sự giao thoa ấy đã hình thành nên một phong cách thơ độc đáo — vừa giữ được vẻ đẹp trầm lặng của thơ cũ, vừa tràn đầy sức sống tự do của thời kỳ mới.
Phong cách “ngông” là một nét đặc trưng nổi bật trong thi ca Tản Đà. Khái niệm “ngông” ở đây không chỉ đơn giản là thái độ kiêu bạc, tự mãn, mà còn là cách ông khẳng định cái tôi cá nhân, một cái tôi vượt ra ngoài những quy phạm gò bó của xã hội đương thời. Trong bài thơ “Hầu Trời”, cái ngông ấy được thể hiện đầy sống động:
“Đêm qua chẳng biết có hay không
Chẳng phải hoảng hốt, không mơ mòng
Thật hồn! Thật phách! Thật thân thể!
Thật được lên tiên sướng lạ lùng!”
Với giọng thơ hài hước, dí dỏm, Tản Đà kể chuyện mình lên trời hầu chuyện với Ngọc Hoàng và các chư tiên, khoe tài làm thơ như một trò tiêu khiển khiến cả thiên giới mê mẩn. Nhưng đằng sau sự hài hước và vẻ “ngông” ấy là nỗi lòng của một nghệ sĩ đầy tài năng nhưng không gặp thời, khao khát được thấu hiểu và trân trọng. Tản Đà nói về mình, nhưng cũng chính là nói về thân phận chung của những người nghệ sĩ phải sống trong cảnh xã hội đương thời còn xa lạ với nghệ thuật vị nhân sinh.
Không chỉ thể hiện sự phóng túng trong thái độ, chất “ngông” của Tản Đà còn nằm trong cách ông nhìn nhận thế giới với tâm hồn phiêu lãng. Thơ ông luôn mang sắc thái lãng mạn, tràn đầy những ước mơ, hoài bão, và nỗi buồn man mác về thời thế. Trong bài thơ “Thề non nước”, Tản Đà đã thổi vào văn học một tiếng nói dịu dàng nhưng da diết, biểu tượng hóa tình yêu lứa đôi bằng hình ảnh thiên nhiên vĩnh cửu:
“Nước đi đi mãi không về
Non cao những ngóng, những trông cũng hoài!”
Sự cách trở giữa non và nước chính là ẩn dụ cho những chia ly, cách ngăn của tình yêu. Dù là tình cảm lứa đôi hay nỗi lòng hướng về quê hương, tất cả đều được Tản Đà thể hiện bằng một giọng điệu tinh tế, đầy chất mộng mơ và tiếc nuối. Những xúc cảm của ông trong bài thơ này như lời tâm sự của một trái tim đang yêu, nhưng cũng đồng thời là niềm khắc khoải trước những đổi thay của thế sự, khi những giá trị cũ đang dần tan biến.
Một khía cạnh không thể bỏ qua trong thơ Tản Đà là tư tưởng tự do và khát vọng vươn tới những điều lớn lao. Trong thời đại mà văn học trung đại bị ràng buộc bởi những quy tắc khắt khe, thơ Tản Đà đã mở ra một không gian rộng lớn cho cảm xúc và trí tưởng tượng của con người. Ông không chỉ tìm kiếm sự tự do trong sáng tạo nghệ thuật mà còn khẳng định vị trí trung tâm của cá nhân trong vũ trụ. Bài thơ “Muốn làm thằng Cuội” thể hiện rõ khát vọng ấy:
“Đêm thu buồn lắm chị Hằng ơi!
Trần thế em nay chán nửa rồi.”
Trong thế giới mộng tưởng, Tản Đà muốn thoát ly khỏi thực tại chật hẹp, đầy rẫy những ràng buộc, để vươn tới cõi tiên cảnh. Khát vọng thoát tục ấy không chỉ là nỗi buồn của riêng ông mà còn là tiếng lòng của một thế hệ đang hoang mang giữa những biến động của thời đại.
Tản Đà chính là cây cầu nối giữa văn học trung đại và hiện đại. Thơ ông giữ được vẻ đẹp hàm súc, uyển chuyển của thi ca truyền thống nhưng cũng mang tinh thần cách tân rõ nét. Nhờ những đóng góp to lớn ấy, ông được coi là người mở đường cho phong trào Thơ mới, đặt nền móng cho một nền thi ca tự do, phóng khoáng hơn.
Khép lại thế giới nghệ thuật của Tản Đà, người ta không chỉ nhớ đến ông như một nhà thơ ngông mà còn là một kẻ mộng mơ chân thành. Cái tôi của ông dù kiêu bạc nhưng đầy tình cảm, dù phóng túng nhưng vẫn gắn bó sâu sắc với quê hương và dân tộc. Chính vì thế, thơ Tản Đà không chỉ là sản phẩm của một cá nhân mà còn là tiếng nói của một tâm hồn lớn giữa thời đại. Di sản thi ca của ông, vì thế, luôn là ngọn gió mát lành cho những ai yêu cái đẹp, yêu tự do và yêu khát vọng.
Cảm ơn các em đã dành thời gian đón đọc bài viết của cô Diệu Thu. Hi vọng rằng những kiến thức này sẽ giúp các em thêm yêu thích môn văn hơn. Nếu thấy bài viết ý nghĩa và hữu ích, đừng quên chia sẻ với bạn bè để mọi người cùng học hỏi và khám phá thêm những điều thú vị từ văn học nhé!
Trung tâm luyện thi văn cô Diệu Thu hiện có các lớp văn Online từ lớp 6 đến lớp 12, được giảng dạy bởi đội ngũ Tiến sĩ, Thạc sĩ và Giáo viên giỏi với nhiều năm kinh nghiệm. Phương pháp giảng dạy độc đáo bằng công thức sẽ giúp các em dễ dàng nắm vững kiến thức và yêu thích môn văn hơn. Rất mong được đồng hành cùng các em trên hành trình học tập và phát triển kỹ năng văn học!
Liên hệ: Cô giáo Lê Trần Diệu Thu – Thạc sĩ lý luận và Phương pháp giảng dạy Bộ môn Ngữ văn – 0973602995
#nguvan #vanhoc #hocvanbangcongthuc #cogiaodieuthu
Website: https://letrandieuthu.com/